Κυριακή 26 Μαρτίου 2023

Το χιόνι των Αγράφων του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη

 

  Το χιόνι των Αγράφων είναι ένα σπονδυλωτό μυθιστόρημα, που
αναφέρεται σε ένα όχι και τόσο γνωστό επεισόδιο του Εμφύλιου, στα 1948. Τα γεγονότα είναι αληθινά, τα πρόσωπα υπαρκτά, ίσως θα μπορούσε να γραφεί ως ιστορικό δοκίμιο, ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης όμως, επέλεξε όλα τα τραγικά στα οποία αναφέρεται το έργο του, να τα παρουσιάσει με τον τρόπο, που μόνο η λογοτεχνία μπορεί.

  Το χιόνι των Αγράφων, ανήκουν στα αναγνώσματα, που με ενθουσιάζουν. Ιστορική μυθιστοριογραφία, που αφήνει πίσω της τους μεγάλους ηρωισμούς, με τους οποίους μεγαλώσαμε και παρουσιάζει στην σκληρότητα, την απολυτότητα και την ματαιότητα ενός πολέμου, πολύ περισσότερο αν αυτός είναι ένας αδελφοκτόνος εμφύλιος. Τα συναισθήματα που μου έβγαλε, ήταν θλίψη, πόνος και οργή

  Τώρα θα μου πείτε, πώς είναι δυνατόν να σου αρέσει τόσο, ένα μυθιστόρημα, όταν σε γεμίζει με τόσο αρνητικά συναισθήματα; Θα απαντούσα, ότι εδώ έγκειται η δύναμη της καλής λογοτεχνίας. 

  Κι όταν σας είπα ότι ένιωθα πόνο, για να σας δώσω ένα μέτρο, μετά από κάθε κεφάλαιο, αδυνατούσα να συνεχίσω, άφηνα το βιβλίο στην άκρη και το έπιανα και πάλι μετά από δυο - τρεις μέρες, όταν μέσα μου είχαν κάπως καταλαγιάσει όλα τα βαριά και ασήκωτα συναισθήματα που με είχαν κατακλύσει.

  Θλίψη, διότι αναλογίστηκα σε ποια Ελλάδα αναφέρεται η ιστορία αυτή. Μιας Ελλάδας βαθιά διχασμένης, ανάμεσα σε αυτούς που απλώς ονειρεύονταν έναν πιο δίκαιο κόσμο κι αυτούς, που όχι μόνο αρνούνταν να αποδεχτούν το όνειρό τους, αλλά τους ήθελαν τιμωρημένους στη γωνία, με πιστοποιητικά μετάνοιας ή εξορισμένους. Μιας Ελλάδας, που εξαιτίας του διχασμού αυτού, (ενός ακόμα διχασμού), έχασε άντρες και γυναίκες, δικά της παιδιά, που αντί να οικοδομούν μονιασμένα την κατεστραμμένη από τον Μεγάλο Πόλεμο χώρα μας, αυτά αλληλοεξοντώνονταν, αρχίζοντας από τον Δεκέμβρη του 44 ως τον Αύγουστο του 1949. Θλίψη, διότι σήμερα όλοι μας γνωρίζουμε, ότι ο Εμφύλιος θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, αν οι ηγεσίες και των δύο πλευρών μπορούσαν να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων και να προτάξουν το συμφέρον της χώρας και των πολιτών της και όχι των ιδεολογημάτων ή των ισχυρών Προστατών της. Το έκανε η Ιταλία, το έκανε η Γαλλία, γιατί όχι κι εμείς;

  Έχω την σπάνια τύχη να μην κουβαλώ πίσω μου, καμία εμφυλιοπολεμική καταβολή, κανένα πρόγονο που να πολέμησε ή να σκοτώθηκε είτε από τη μία είτε από την άλλη πλευρά. Έχω όμως διαμορφώσει άποψη, γνωρίζω και τα στραβά και τα δίκαια και των δύο πλευρών και πιστεύω βαθιά μέσα μου, ότι ο Εμφύλιος έπρεπε να αποφευχθεί με κάθε τρόπο. Ούτε ηρωίδες βλέπω εγώ σε αυτόν, ούτε αντρειωμένους, μόνο ανθρώπους, τους οποίους μια άδικη ιστορική μοίρα τους έμπλεξε στη δίνη ενός πολέμου, του οποίου την οργή οι νεότερες γενιές αδυνατούν να καταλάβουν. Αναγνωρίζω όμως, ότι όλοι εκείνοι που βρέθηκαν να πολεμούν στα απέναντι χαρακώματα, είχαν τα δικά τους πιστεύω και οράματα, αλίμονο αν δεν ήταν έτσι, τα οποία όμως η ιστορική συνέχεια κατέδειξε σε όλους μας, ότι μπορούσαν να γίνουν διαφορετικά τα πράγματα στη χώρα μας. Όχι απλώς διαφορετικά, πολύ καλύτερα για όλους μας. 

  Οργή, διότι γνώρισα ένα κομματικό ηγέτη εμπαθή, που δεν γνώριζε κανέναν ηθικό ή ανθρωπιστικό φραγμό, να παίρνει στον λαιμό του 1300 νέους ανθρώπους από την περιοχή των Αγράφων, φτιάχνοντας το τάγμα των Άοπλων της Ρούμελης, για να το οδηγήσει στα βουνά της Δυτικής Μακεδονίας, με μικρή στρατιωτική συνοδεία, όπου είχε την έδρα του ο Δημοκρατικός στρατός. Σε μία πορεία σαράντα και πλέον ημερών, το τάγμα αποδεκατίζεται, κατορθώνει να περισώσει μόνο το ένα τέταρτο των δυνάμεων του, το οποίο βέβαια κι αυτό, μόνο μικρή βοήθεια μπορούσε να προσφέρει πλέον. Πρόκειται για τον Γιώργιο Γούσια, ο οποίος αντί να ξηλωθεί για την ανικανότητα του, προάχθηκε ως ανώτερος στρατιωτικός διοικητής του Δημοκρατικού Στρατού, όταν ο Μάρκος, έπεσε στη δυσμένεια του παντοδύναμου Ζαχαριάδη. Ανήκε όπως καταλαβαίνετε, στον πιστό κομματικό πυρήνα που ήθελε να τα ελέγχει όλα. Σε αντίθεση με πλήθος άλλων πιστών στρατιωτών, όχι όμως πιστών κομματικών, οι οποίοι εκτελέστηκαν με συνοπτικές διαδικασίες. Αναφέρω μόνο δύο ονόματα, όποιος θέλει ας τα ψάξει: Γιώργος Γιαννούλης, Γιώργος Γεωργιάδης. Το πόσο μικρός άνθρωπος ήταν ο αρχικαπετάνιος Γιώργος Γούσιας, φαίνεται και στο γεγονός της συμπεριφοράς του απέναντι στις γυναίκες, τους στρατιώτες του, τους οποίους ουδόλως υπολόγιζε και στις εκκαθαρίσεις κάθε ενός επιτελάρχη του, που τολμούσε να του φέρει την ελάχιστη αντίρρηση. 

 Το μυθιστόρημα του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη, αναγνωστικά το χωρίζω σε τρία νοητά τμήματα:

1ον: Στους νέους και νέες (25 γυναίκες για κάθε 75 άντρες) που εντάχθηκαν στο τάγμα. Οι περισσότεροι από αριστερές οικογένειες, με ισχυρό ιδεολογικό υπόβαθρο. Κάποιοι για να γλιτώσουν από τους παρακρατικούς, κάποιοι λίγοι εξαιτίας της υποχρεωτικής επιστράτευσης τους. Χάθηκαν σε αυτήν την πρωτάκουστη πορεία, μέσα στην παγωνιά του χειμώνα, στα νερά της Κάρλας και του Πηνειού, στις συνεχείς ενέδρες των κυβερνητικών δυνάμεων και την ανικανότητα αυτών που τους οδηγούσαν.

2ον: Στις ιστορίες των ανθρώπων οι οποίοι αποστάτησαν κατά τη διάρκεια της πορείας, ή εκτελέστηκαν εξαιτίας των παρανοϊκών σχεδιασμών του Γούσια.

3ον: Στον ίδιο τον Γούσια, ένα άνθρωπο ανάξιο για τη θέση που κατείχε, μικρόψυχο, δίχως καμία στρατιωτική εκπαίδευση, αλαζόνα εκ της θέσεως του, βιαστή και αγνώμων. 

  Κλείνοντας θα ήθελα να πω, πόσο σημαντικό είναι, να βλέπουμε νέους συγγραφείς, όπως τον Παπαμάρκου με το Γκιακ και τον Χατζημωυσιάδη με το Χιόνι των Αγράφων, να γράφουν με έναν άλλο τρόπο, για γεγονότα που κάποτε τα είχαμε επενδύσει με το περίβλημα των ύψιστων ηρωικών πράξεων. Η ματιά των συγγραφέων είναι πιο οξυδερκής, δεν ξεγελιέται από κομματικές ή "εθνικές" επιταγές, βλέπουν καθαρά την οδύνη και τα στραβά ενός πολέμου, μένουν στον άνθρωπο, τον άνθρωπο θύμα των καταστάσεων, αποκαλύπτουν καλά κρυμμένες αλήθειες, έχουν εκμαιεύσει και στη συνέχεια μεταφέρουν σε εμάς τις ιστορίες αυτών που έζησαν από κοντά τα γεγονότα. Διότι δεν μας είναι επαρκείς πλέον οι επιστημονικές ή οι στρατευμένες ιστοριογραφίες. Κι αυτή η νέα γραφή είναι σημαντική, διότι μας δείχνει ότι κάτι αλλάζει στον Λαό αυτόν, ίσως επιτέλους χειραφετείται, ίσως δεν πιστεύει πλέον σε θαύματα, προστάτες, σωτήρες και ήρωες.  

  Κι αν είναι όντως έτσι, τότε αυτό είναι ένα πραγματικά παρήγορο σημάδι, στους δύσκολους καιρούς που ζούμε. 

Η Λέσχη Ανάγνωσης Δράμας, έχει την ευτυχή συγκυρία, αυτόν τον Μάρτη να κλείνει 15 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας με την ανάγνωση 130, κατά κύριο λόγο εξαιρετικών βιβλίων. Την 130ή λοιπόν συνάντησή μας, κατ' εξαίρεση, την κάναμε πλαισιώνοντας την παρουσίαση του μυθιστορήματος του  Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη, Το χιόνι των Αγράφων, στην Δράμα. Η φωτογραφία από την παρουσίαση, αριστερά ο συγγραφέας ο οποίος μας μίλησε από καρδιάς για την όλη σύλληψη και γραφή του έργου του και δεξιά, ο εξαίρετος Χρήστος Σπυρόπουλος, ο οποίος έκανε την παρουσίαση του μυθιστορήματος.

11 σχόλια:

  1. Κι εμένα μου αρέσει η ιστορική μυθιστοριογραφία. Και δυο τρεις φορές μου έχει τύχει βιβλίο που σε κάθε κεφάλαιο έπρεπε να σταματήσω για να εκτονώσω την ένταση των συναισθημάτων μου
    Ωραίο φαίνεται. Έχει ενδιαφέρον. Και ναι συμφωνώ τα βιβλία που γράφονται από ουδέτερους με ενδιαφέρο να ψάξουν συγγραφείς είναι τα καλύτερα.
    Αυτή η περίοδος ήταν μαρτυρική για όλους. Και έχει αφήσει τραύματα στο λαό το βλέπουμε.
    Πάμε για άλλα λοιπόν και σύνεση ας ευχηθούμε για όλους
    Να σαι καλά

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Συμβαίνει να θέλεις να πάρεις μια ανάσα, όταν διαβάζεις κάποιες ιστορίες, στις οποίες για κάποιον λόγο γίνεσαι συμμέτοχός της. Δεν μπορώ να πω, ότι είναι ουδέτερα τοποθετημένος ο συγγραφέας, προσπαθεί όμως να μας καταδείξει κάποια θλιβερά γεγονότα με μια διαφορετική ματιά α' αυτήν που έχουμε συνηθίσει. Η νεότερη ιστορία μας και ειδικά ο Εμφύλιος, ακόμη μας πληγώνει ως Λαό, ανεξάρτητα από ποια σκοπιά αντιμετωπίζεις τα γεγονότα εκείνα. Είναι μια πληγή, που δύσκολα θα κλείσει κατά την άποψή μου. Κείμενα, όπως του Χατζημωυσιάδη, βοηθούν προς αυτό.
      Την Καλημέρα μου, Άννα!

      Διαγραφή
  2. Έχοντας διαβάσει διαφορετικές εκδοχές αυτής της τραυματικής περιόδου -που ακόμα δεν έχει επουλωθεί- νομίζω πως μια τέτοια εκδοτική απόπειρα είναι ευπρόσδεκτη. Ειδικά για τον Γούσια που, σύμφωνα με μαρτυρίες, πήρε το χρίσμα δίχως να έχει στοιχειώδεις γνώσεις πολέμου, η προσέγγιση του Χατζημωυσιάδη είναι καταλυτική.
    Να είσαι καλά Βασίλη!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Όπως κι εσύ Μαρία, έτσι κι εγώ, διάβασα αρκετές αναφορές για την άγνωστη αυτή ιστορία. Ακόμη και την επίσημη έκθεση, που συνέταξε ο ίδιος ο Γούσιας, όπου εκθείαζε την μεγάλη του επιτυχία. Δυστυχώς ήταν μια λάθος οργανωμένη και εκτελεσμένη επιχείρηση, μέσα από περιοχές που ο Ε.Σ. είχε εισχωρήσει. Λάθη, παρελθόντων ετών, τα οποία ακόμη πληγώνουν. Είμαι αισιόδοξος όμως, διότι πιστεύω ότι κάπου έχουμε βάλει μυαλό, μπορούμε να λέμε την άποψη μας τουλάχιστον, χωρίς να σκοτωνόμαστε.
      Την Καλημέρα μου, Μαρία!

      Διαγραφή
  3. Σημειώθηκε ήδη Βασίλη μου. Η Ιστορική μυθιστοριογραφία ενθουσιάζει κι εμένα και γενικά οτιδήποτε βασίζεται σε αληθινά γεγονότα. Αυτόν τον καιρό διαβάζω αυτοβιογραφίες επιζώντων από το Άουσβιτς.(Κι εγώ παίρνω ανάσες ανάμεσα στα κεφάλαια!) Όταν τελειώσω με αυτά, περνάω στο εμφύλιο, μάλλον! Ένα κομμάτι της ιστορίας που επίσης με ενδιαφέρει πολύ!
    Σε ευχαριστώ πολύ για την πρόταση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Χαίρομαι, που οι βιβλιοαναγνώσεις μου, παρακινούν κι άλλους να διαβάσουν κάποια από τα βιβλία που διάβασα. Και το συγκεκριμένο πραγματικά αξίζει. Ο Εμφύλιος είναι μια πονεμένη ιστορία, δυστυχώς ακόμη και σήμερα δημιουργεί πάθη, αλλά όσα περισσότερα ξέρουμε, ειδικά από έναν συγγραφέα, που οι ιστορίες του δεν είναι φανταστικές αλλά τις έχει καταγράψει από επιζήσαντες, χρόνια μετά, τόσο σοφότεροι γινόμαστε.
      Την Καλημέρα μου, Αριστέα!

      Διαγραφή
  4. Θα το αναζητήσω Βασίλη. Γιατί αξίζει να διαβάζουμε για ιστορικά γεγονότα, από μια άλλη οπτική. Αυτό βοηθά και τον δικό μας νου να ξεμακραίνει και να πηγαίνει τη σκέψη του, ένα βήμα παραπέρα
    Ευχαριστούμε που πάντα έχεις κάτι ενδιαφέρον να μας προτείνεις!
    Καλό απόγευμα και καλό Σαββατοκύριακο :)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Είναι ακριβώς όπως τα λες, Μαρίνα! Ειδικά όταν πρόκειται για την ιστορία, πρέπει να την "μελετούμε" από διάφορες πλευρές ώστε να διαμορφώνουμε μια όσο πιο αντικειμενικά άποψη.
      Την Καλημέρα μου!

      Διαγραφή
  5. Η αγωνία σου είναι έκδηλη για εκείνη τη σκοτεινή περίοδο αλλά και μεγάλη περίοδο του λαού μας παράλληλα, Βασίλη. Γιατί, η σύγκρουση δεν ήταν ανάμεσα στο λαό μας. Ήταν ανάμεσα στο λαό μας και στο σύνολο των δυνάμεων εκείνων που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς και φυσικά τους πολιτικούς τους εκπροσώπους, τα κόμματα της αστικής τάξης. Ήταν με λίγα λόγια ένοπλος αγώνας.
    Ναι, ο Γούσιας ήταν μια αμφιλεγόμενη παρουσία, πολλές τέτοιες και στην αριστερά, η οποία προκάλεσε τεράστια ζημιά με τις αλόγιστες τακτικές της. Δεν ήταν ο μόνος.
    Αναρωτιέσαι και καλά κάνεις γιατί δεν έζησε η Γαλλία και η Ιταλία τέτοια σύγκρουση. Μα είναι απλό, Βασίλη μου.
    Εδώ, παρά το ότι το ΚΚΕ, σύρθηκε στις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, τις οποίες τίμησε στο ακέραιο, ενώ σύρθηκε στη δολοφονία του Σκόμπυ και του Παπανδρέου, πήγε στη Βάρκιζα. Παρέδωσε τα όπλα. Όμως αντί να δει την ειρήνευση και τη συμφωνία, τι είδε; Τους δοσίλογους να γίνονται επίσημο κράτος. ΑΥΤΟ, δεν έγινε ΠΟΥΘΕΝΑ στις χώρες της ΕΥΡΩΠΗΣ, Βασίλη μου! Οι προδότες των Γερμανών σε Γαλλία και Ιταλία, δικάστηκαν και εξωβελίστηκαν από την πολιτική σκηνή. Εδώ έγιναν επίσημο κράτος. Αστυνομία, στρατός, χωροφυλακή, δικαστές. Τι άλλο δηλαδή πιο εκτρωματικό να δει κανείς.
    Τέλος πάντων, θα μπορούσαμε να μιλάμε για ώρες, μέρες. Αλλά εδώ το κράτος είχε, έχει και θα έχει την νοοτροπία του "νικητή". Ακόμα και εν έτει 2023.
    Δείχνει πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο και καλώς το παρουσίασες, Βασίλη μου.

    Υ.Γ. Συγγνώμη για την καθυστέρηση του σχολίου. Δεν καταλαβαίνω τι παιχνίδια μου κάνει ο google αναγνώστης μου.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ξέρω ότι υπάρχουν διαφορετικές εκτιμήσεις για τα αίτια της τραγωδίας εκείνης. Ξέρω και για την τρομοκρατία, που επικρατούσε, ειδικά στην επαρχία ( αναφέρονται κι αυτά στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα) όπως και για τους Σουρλαίους και τους Σκόμπηδες. Ξέρω όμως και τις επιλογές Ζαχαριάδη, που δεν είναι τόσο ξεκάθαρες, όταν είχε προαποφασιστεί, ότι η Ελλάδα θα ανήκει στη σφαίρα επιρροής της Αγγλίας ( μετέπειτα Αμερικανών).
      Παραμένω ρομαντικός, θα ήθελα με όλα την καρδιά μου, να μην είχαμε οδηγηθεί σε έναν τέτοιον αδελφοκτόνο πόλεμο, με τραγικές συνέπειες για τη χώρα και το Λαό της, οι οποίες φοβάμαι ότι ακόμη και σήμερα μας κατατρέχουν ως ένα βαθμό.
      Η ιστορία όμως δυστυχώς γράφεται και δεν διαγράφεται. Και είμαι αισιόδοξος διότι θεωρώ, ότι επιτέλους κάτι μάθαμε από εκείνην την τραγωδία. Δεν βλέπω, αυτή την εντύπωση έχω, το μίσος που υπήρχε στα χρόνια εκείνα. Κι αυτό είναι πρόοδος, όπως και να το κάνεις.
      Κάθε ένας αγωνίζεται, σύμφωνα με τα πιστεύω του, από το μετερίζι που τον έταξε η συνείδησή του, για το καλό της χώρας αυτής. Δίχως φόβους και αδιερεύνητα πάθη!
      Πάντα χαίρομαι την ανταλλαγή απόψεων μαζί σου, φίλε μου.
      Την Καλησπέρα μου και Καλό Καλοκαίρι.

      Διαγραφή
    2. Και πολύ καλά κάνεις και παραμένεις αισιόδοξος, Βασίλη μου. Φυσικά και δεν θα σταθούμε στο παρελθόν. Όσο και αν οι ταγοί του κράτους μας, το κάνουν συστηματικά. Προχωράμε μπροστά. Κύρια στη βάση του λαού μας.
      Και εγώ χαίρομαι κάθε μας κουβέντα, Βασίλη μου.

      Διαγραφή

Όλα τα σχόλια σας με χαροποιούν και τυγχάνουν απάντησης.

Οι γυναικοκτονίες στο Δημοτικό μας τραγούδι.

  Αυτή είναι η τελευταία τακτική εγγραφή μου για τη φετινή σεζόν. Αν υπάρχει λόγος, κάτι με τσιγκλήσει, θα υπάρχει κάποια έκτακτη. Όπως είνα...