Αυτή είναι η τελευταία τακτική εγγραφή μου για τη φετινή σεζόν. Αν υπάρχει λόγος, κάτι με τσιγκλήσει, θα υπάρχει κάποια έκτακτη. Όπως είναι γνωστό, το καλοκαίρι δεν γράφω τόσο, αφήνω το μυαλό μου να ξεκουραστεί, μα κυρίως να δεχθεί νέα ερεθίσματα... η εποχή προσφέρεται. Κλείνω με μια εγγραφή, που θα προσθέσει έναν επιπλέον προβληματισμό, στο σοβαρό ζήτημα της γυναικείας κακοποίησης, που με απασχολεί έντονα το τελευταίο διάστημα:
Το να θεωρείται η γυναίκα κτήμα τους αντρός της, είναι μια πολύ παλιά αντίληψη, χιλιετιών θα μπορούσα να πω. Είναι η περίφημη πατριαρχία, η οποία επιβλήθηκε κυρίως, εξαιτίας της διαφορετικής σωματικής διάπλασης του άντρα, που μπορούσε να ανταπεξέλθει πιο εύκολα στις προκλήσεις μιας εποχής, όπου ο ισχυρότερος στη φύση επιβίωνε. Ύστερα ήταν και η περίοδος της κύησης, όπου η γυναίκα αδυνατούσε να έχει δυναμικό ρόλο στην κοινότητά της. Όλα αυτά βέβαια θα μπορούσαν να είχαν απαλυνθεί στο πέρασμα του χρόνου, αλλά οι κοινωνικές δομές που δημιουργήθηκαν, ήταν πολύ ισχυρές για να αποδεχθούν την ισάξια θέση της γυναίκας. Κάθε μορφή εξουσίας, θρησκευτική, πολιτική κλπ, επιθυμούσε να μην αλλάξει αυτή η τάξη των πραγμάτων.
Σήμερα, στον Δυτικό κόσμο τουλάχιστον, φαίνεται ότι η κοινωνία είναι έτοιμη να αποδεχθεί την πλήρη ισότιμη θέση της γυναίκας. Όχι ότι το έχει πετύχει, αλλά έχουν γίνει τεράστια βήματα. Όχι όμως στην Πατρίδα μας, όπως φαίνεται απ΄ όσα τραγικά εξακολουθούν να γίνονται τα τελευταία χρόνια. Έξι γυναικοκτονίες από την αρχή της χρονιάς, δεκάδες ξυλοδαρμοί και άλλες θλιβερές καταστάσεις συνθέτουν μια θλιβερή εικόνα. Πριν λίγα χρόνια, σε εγγραφή μου εδώ, δήλωνα αισιόδοξος (δες). Τρία χρόνια αργότερα, δυστυχώς, δεν βλέπω την πρόοδο που ανέμενα στην κοινωνία μας, ίσα ίσα την βλέπω να συντηρητικοποιείται ακόμα περισσότερο, να μένει προσκολλημένη σε στερεότυπα άλλων εποχών και με λυπεί ιδιαιτέρως όταν βλέπω σε νέους ανθρώπους να ενστερνίζονται συμπεριφορές που θα έπρεπε να είχαν εκλείψει από καιρό.
Στην εγγραφή μου εκείνη, είχα παρουσιάσει τρία παραδείγματα από την Παγκόσμια Τέχνη, που έδειχναν πόσο βαθιά ήταν ριζωμένα τα Πατριαρχικά πρότυπα στους ανθρώπους.
Σήμερα θα παρουσιάσω δημοτικά τραγούδια μας, με θέμα τους την γυναικοκτονία, με διάφορες προφάσεις και δικαιολογίες. Αυτό το κάνω για να δείξω από τη μια πόσο βαθιές ρίζες έχει αυτή η ιστορία αλλά από την άλλη θέλω να επισημάνω πόσο παράταιροι πρέπει να μας ακούγονται σήμερα οι στίχοι τους.
Μου αρέσουν τα τραγούδια αυτά, είναι κομμάτι της παράδοσής μας, τα
ακούω, κάποια τα έχω τραγουδήσει αλλά πάντα με σκωπτικό τρόπο, αναγνωρίζοντας ότι αυτά που πρεσβεύουν ανήκουν στο παρελθόν. Αν κάποιος θεωρεί, ότι απηχούν το σήμερα, τότε κουβαλάει μαζί του όλη τη μιζέρια εκείνης αλλά και της σημερινής εποχής.
Το πρώτο τραγούδι είναι το γνωστό: Βρε Μανόλη, βρε λεβέντη, βρε καλό παιδί το οποίο τραγουδιέται σε πολλές περιοχές της Πατρίδας μας. Με λίγα λόγια, κάποιος από την παρέα του Μανόλη περηφανεύτηκε ότι είδε την γυναίκα του μέσα στον κήπο τους, ο Μανόλης αυτό το θεώρησε μεγάλη προσβολή και επιστρέφοντας μεθυσμένος στο σπίτι του, την "έσφαξε". Το πρωί ξεμέθυστος πια μετάνιωσε αλλά το κακό είχε γίνει Οι παρακάτω στίχοι είναι από την Θράκη:
σήκω, βάλε τα χρυσά σου να πας στην εκκλησιά, (δις)
να σε δγιουν τα παλληκάρια, να μαραίνονται, (δις)
να σε δγιω κι εγώ ο καημένος, να σε χαίρομαι. (δις)
Παραλλαγή του παραπάνω τραγουδιού είναι και ο περίφημος Μενούσης της Ηπείρου και όχι μόνο, μιας και τραγουδιέται σε πολλές περιστάσεις από γάμους ως τραγούδι της τάβλας, πέρασε στο σχολικό πρόγραμμα. Το τραγούδησε και η Ειρήνη Παππά, στις "Ωδές" (1979) σε μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου.
Στην Κρήτη, έχουμε ένα δημοτικό τραγούδι, όπου η κόρη δολοφονείται από την ίδια την οικογένεια της, με πρωτοστάτη την ίδια την μητέρα της, διότι τόλμησε να δείξει συμπάθεια σε κάποιον άντρα, που όπως φαίνεται δεν είχε την έγκριση τους. Εντύπωση μου έκανε, ότι το τραγούδι αυτό το βρήκα και σε... συλλογή με νανουρίσματα. Στη νεότερη εκτέλεσή του, ο παρακατιανός που ζήτησε μια χάρη από την άτυχη κοπέλα, γίνεται Βασιλιάς, κι έτσι είναι γνωστό το τραγούδι σήμερα.
Μια κόρη ανθούς εμάζωνε κι ανθούς εκορφολόγα.
Να κάμει πέτσες με τσ' ανθούς, μαντήλια με τα ρόδα.
Κι ο Γιαννακής κατέβαινε απού λαγού κυνήγι.
Ζευγάρι ρόδα τση ζητά και τέσσερα του δίνει.
Κι η μάνα τζης, την εθωρεί π' ανάδιο παραθύρι.
Μωρή σκυλιά, μωρή βρωμιά, μωρή μαγαρισμένη.
Απού 'χεις δώδεκ' αδερφούς κι οι δώδεκ' αντριωμένοι.
Κι αργά δα 'ρθουν κι οι δώδεκα και δα σε μαντατέψω.
Κι αργά 'ρθανε κι οι δώδεκα, τη κόρη μαντατεύγει.
Ο γεις τση κόλα με σπαθί και άλλος με κοντάρι.
Κι ο ύστερος τση αδελφός μ' ένα καλαμοκάνι.
Κι η μάννα τζης τση κόλανε με τη χρυσή τζης ρόκα.
Κι ο κύρης τζης τση κόλανε μ' ένα κομμάτι κλήμα,
γιατί την ελυπούντανε, την πεντακακομοίρα.
Τη νύχτα τα μεσάνυχτα, η κόρη εψυχομάχε.
Κι η μάννα τζης στο πλάϊ της και τζαγκουρνοφωνάται.
- Ιντάχεις μάννα μου και κλαίς και τζαγκουρνοφωνάσαι;
- Κλαίω σε θυγατέρα μου, ποια ρούχα δα σου βάλω.
Η τα χρυσά ή τα΄αργυρά ή τα μαλαματένια.
Είτε τα λινοπράσινα, που σούχω στη κασέλα.
- Δε θέλω 'γώ, ούτε χρυσά, ούτ' αργυρά, ούτε μαλαματένια.
Ούτε τα λινοπράσινα, που μούχεις στη κασέλα.
Μόνο τα ρουχαλάκια μου τα ματοβουρωμένα,
που να ματοβουρώσ΄η γης και ν΄ακουστεί στη Χώρα,
πως με ματοβουρώσετε, για 'να ζευγάρι ρόδα.
Το τραγούδι το ακούμε σε μια πράγματι σπαρακτική εκτέλεση από τους Γιώργο και Νίκο Στρατάκη , με συμμετοχή του Θανάση Βασιλόπουλου.
Φυσικά δεν μπορούμε να παραβλέψουμε και το περίφημο Γεφύρι της Άρτας, όπου θυσιάζεται η γυναίκα του Πρωτομάστορα για να στερεωθεί το γεφύρι. Μια θυσία, στην οποία συναινεί ο ίδιος, διότι η γυναίκα του ήταν αναλώσιμη μπροστά στον μεγάλο σκοπό του έργου, που έπρεπε να γίνει. Κι αυτό υπάρχει στα σχολικά εγχειρίδια.
Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες
γιοφύρι εθεμέλιωσαν στης Άρτας το ποτάμι.
Ολημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν.
Μοιρολογιούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες:
"Αλοίμονο στούς κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας,
ολημερίς να χτίζουμε το βράδυ να γκρεμιέται."
Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στό ποτάμι,
δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σαν χελιδόνι,
παρά εκελάηδε κι έλεγε ανθρώπινη λαλίτσα:
"Αν δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει,
και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη,
παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα,
που έρχεται αργά τ' αποταχύ και πάρωρα το γιόμα."
Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει.
Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι:
Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα,
αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι.
Και το πουλι παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε:
"Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα,
γοργά να πας και να διαβείς της ʼρτας το γιοφύρι."
Να τηνε κι εμφανίστηκε από την άσπρη στράτα.
Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του.
Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει:
"Γειά σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες,
μα τι έχει ο πρωτομάστορας και είναι βαργομισμένος;
"Το δαχτυλίδι του 'πεσε στην πρώτη την καμάρα,
και ποιός να μπει, και ποιός να βγει, το δαχτυλίδι νά 'βρει;"
"Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά σ' το φέρω,
εγώ να μπω, εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά 'βρω."
Μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση πήγε,
"Τράβα, καλέ μ' τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα
τι όλον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν βρήκα."
Ένας πηχάει με το μυστρί κι άλλος με τον ασβέστη,
παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο.
"Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό μας!
Τρεις αδελφάδες ήμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες,
η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη
κι εγώ η πιό στερνότερη της ʼρτας το γιοφύρι.
Ως τρέμει το καρυόφυλλο, να τρέμει το γιοφύρι,
κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες."
"Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε,
που 'χεις μονάκριβο αδελφό, μη λάχει και περάσει."
Κι αυτή το λόγον άλλαζε κι άλλη κατάρα δίνει:
"Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι,
κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες,
γιατί έχω αδελφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει.
Και κλείνω με ένα τραγούδι του ακριτικού κύκλου, στο οποίο η άπιστη γυναίκα του Μαυριανού, δολοφονείται από τον απατημένο σύζυγό της, ενώ την κλαίει η μάνα της, η οποία όμως είναι αυτή που την εξώθησε στην απιστία.
Ο Κωσταντής, ο Μαυριανός κι ο Αλέξης ο µεγάλος
Ετρώσασι κι επείνασι στ’ Αλέξη το περβόλι
Κι εκίνησεν ο Μαυριανός κι επαίναν την καλή του
Κι επαίναν την καλίτσαν του, την αγαπητικιάν του.
– Ως είν’ το µήλο κόκκινο και το κυδώνιν άσπρο
Και το φεγγάρι τ’ άγλαµπρον, έτσι είναι κι η κυρά µου.
– Ως είν’ το µήλο κόκκινο και το κυδώνιν άσπρο
Και το φεγγάρι τ’ άγλαµπρον, έτσι είναι κι η κυρά σου,
Μα που δανείζει και πουλεί κι είναι ντροπή δικιά σου.
– Πλουσία είναι κι ας δανεί, αρκόντισσα κι ας δίνει.
– Ε Μαυριανέ µου κι άρκοντα,
Μακάρι και να δάνειζε γρόσια ’που το πουγκί σου,
Μα που δανείζει το φιλί κι είναι ντροπή δική σου!
– Και ποιος το ’πε και ποιος το λε’ και ποιος το βεβαιώνει;
– Εγώ το ’πα και εγώ το λε’ και ’γω το βεβαιώνω.
Κι αν δε µπιστεύκεις Μαυριανέ, κι αν δεµ πιστολοάσαι
Πιάσε και τουρκοφόρεσε και βάλε άλλα ρούχα.
Και ’λλάσει και τα ρούχα του και βάλλει Τούρκου ρούχα.
Ένα από τα θέματα που τελευταία ταλανίζει την κοινωνία μας είναι οι κάθε είδους βία στη οποία υπόκεινται οι γυναίκες στην πατρίδα μας. Μεγάλη αίσθηση έκαναν οι 15 αποτρόπαιες δολοφονίες γυναικών, που καταγράφηκαν μόνο μέσα στο 2021. Βέβαια οι βιασμοί και οι ξυλοδαρμοί, κυρίως από το συγγενικό ή στενό τους περιβάλλον, δεν υστερούν, και σίγουρα δεν καταγράφονται όλα τα περιστατικά. Πολλοί έχουν την αίσθηση ότι τα τελευταία χρόνια τα γεγονότα αυτά έχουν πολλαπλασιαστεί. Προσωπικά δεν ενστερνίζομαι αυτήν την άποψη, αντίθετα βλέπω ότι οι γυναίκες αντιδρούν πλέον και δεν φοβούνται να απευθυνθούν στην δικαιοσύνη, παρά την απίστευτη ταλαιπωρία, αλλά και τον συγκαλυμμένο χλευασμό, που ξέρουν ότι θα υποστούν. Δεν οικτίρουν τον εαυτό τους, ξέρουν ότι δεν ήταν αυτές το πρόβλημα, απαιτούν τον σεβασμό που τους αρμόζει στην κοινωνία. Κι από την στιγμή που γίνεται αυτό, είμαι αισιόδοξος ότι τα φαινόμενα αυτά, σε ορατό χρόνο, θα αποτελούν παρελθόν η τουλάχιστον θα αποτελούν "είδηση". Εξάλλου το μόνο αξιόπιστο καταγεγραμμένο στοιχείο, που είναι οι δολοφονίες γυναικών στην πατρίδα μας, αυτό δείχνει. Έτσι:
Το 2015, 23 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 8 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
Το 2016 21 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 11 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
Το 2017 16 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 8 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
Το 2018 21 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 10 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
Το 2019 17 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 12 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
Το 2020 14 γυναίκες σκοτώθηκαν από άνδρες, οι 8 από αυτές στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
(στοιχεία από την ΕΡΤ)
Μέσα από δύο έργα τέχνης θα προσπαθήσω να αναδείξω, στο μέτρο του δυνατού, πόσο βαθιά ριζωμένη είναι η πεποίθηση, ότι οι άντρες μπορούν να συμπεριφέρονται όπως αυτοί θέλουν πάνω στις γυναίκες.
Το πρώτο είναι ένας πίνακας του Ιταλού ζωγράφου Antonio Allegri da Korreggio, με θέμα τον Δία με την Ιώ (1533). Όπως γνωρίζουμε από την μυθολογία μας, ο Δίας δύσκολα άφηνε ήσυχη όποια νεαρή κοπέλα του γυάλιζε στο μάτι. Έτσι μια μέρα είδε την Ιώ να βγαίνει από ένα σπίτι και εντυπωσιάστηκε από την ομορφιά της. Αμέσως της ζήτησε να πάνε σε ένα πιο απόμερο μέρος να τα "πούνε", εκείνη δεν δέχθηκε και προσπάθησε να τoν αποφύγει. Τότε ο Δίας, που συχνά μεταμορφωνόταν για να ξεγελάσει τα κορίτσια που έβαζε στο μάτι, πήρε τη μορφή ενός σύννεφου και ουσιαστικά βίασε την Ιώ. Μα τα βάσανα της νεαρής καλλονής δεν τελείωσαν εκεί. Από τον Όλυμπο ψηλά, η Ήρα, βλέποντας κάτω τον ουρανό που ξαφνικά σκοτείνιασε κατάλαβε ότι κάποια μπαγαποντιά έκανε ο δικός της και προσπάθησε να τον αιφνιδιάσει. Ο Δίας το κατάλαβε και πριν προλάβει να πλησιάσει η αγαπημένη του σύζυγος, μεταμόρφωσε την Ιώ σε αγελάδα(!). Η Ήρα τότε ζήτησε να της την παραδώσει, πράγμα που έκανε ασμένως ο Δίας κι εκείνη έβαλε τον Άργο, ένα σκύλο ακοίμητο με εκατό μάτια να την φυλάει νυχθημερόν. Κάποια στιγμή ο Δίας λυπήθηκε την Ιώ και έστειλε τον Ερμή να σκοτώσει τον Άργο, πράγμα που έγινε. Η Ιω μη βρίσκοντας ησυχία από μια ενοχλητική αλογόμυγα που της έστειλε η Ήρα, για αρκετό καιρό περιπλανήθηκε σε πολλά μέρη μέχρι που έφτασε στην Μέμφιδα της Αιγύπτου, όπου και απόκτησε και πάλι την ανθρώπινη της μορφή και γέννησε το παιδί της με τον Δία, τον Έπαφο. Η Ήρα όμως, που ακόμα δεν την είχε συγχωρέσει, της έκλεψε το παιδί της κι εκείνη έζησε όλη την υπόλοιπη, σύντομη ζωή της, αναζητώντας το.
Ο Δίας είναι γνωστό ότι δεν ήταν το υπόδειγμα του πιστού συζύγου. Το αντίθετο θα λέγαμε, με ιδιαίτερη προτίμηση της νεαρές και όμορφες κοπέλες που κάποια στιγμή συναντούσε. Στην Δανάη μεταμορφώθηκε σε χρυσή βροχή και συνουσιάστηκε μαζί της, την δε Ευρώπη την ξεγέλασε μεταμορφωμένος σε ταύρο, την Λήδα την πλησίασε ως κύκνος κλπ. Ο Βασιλιάς των Θεών λοιπόν, μπορούσε να χρησιμοποιεί κάθε κόλπο για να φέρει στο κρεβάτι του όποιαν επιθυμούσε. Μπορεί η Ήρα να προσπαθούσε να τον σταματήσει και να τιμωρήσει τις ερωμένες του αλλά το μήνυμα είχε δοθεί. Αν είχες τον τρόπο, μπορούσες. Κι αν ήσουν ακόμη και μοιχός, έμεινες ατιμώρητος ενώ οι δύστυχες ερωμένες σου, ακόμη κι αν είχαν βιαστεί, θα τιμωρούντο μια ζωή. Και φτάνουμε στον πίνακα, όπου ο ζωγράφος με μεγάλη μαεστρία όπως βλέπουμε, μας δείχνει όχι την τσακισμένη αλλά την ηδυπαθή Ιώ να παραδίδεται στον Δία, ενώ η αλήθεια, πάντα σύμφωνα με τον μύθο, είναι ότι είχαμε έναν κλασσικό βιασμό. Έτσι βλέπουμε τον Δία με το δεξί νεφελένιο του χέρι να έχει αγκαλιάσει την Ιώ και εκείνη να τον έχει γραπώσει με το αριστερό, ενώ το στόμα του ψάχνει το δικό της. Είναι η ίδια λογική, του ισχυρού αρσενικού στο οποίο υποτάσσεται εντέλει το ασθενές θηλυκό.
Οι αιώνες περνούν και φτάνουμε στο 1972 και την ερωτική-δραματική ταινία, Το τελευταίο τανγκό στο Παρίσι, σε σκηνοθεσία του Μπερνάντο Μπερτολούτσι και πρωταγωνιστές τους Μάρλον Μπράντο και Μαρία Σναίντερ. Με λίγα λόγια το στόρυ, ένας χήρος Αμερικανός (Μπράντο) φτάνει στο Παρίσι και συνάπτει σχέση με μια νεαρή Γαλλίδα (Σνάιντερ). Όσοι έχουν δει την ταινία, θυμούνται την τελευταία σκηνή αποχωρισμού όπου ο Μπράντο βιάζει την Σνάιντερ. (Την περίφημη σκηνή, που είναι γνωστή ως αυτή με το βούτυρο) Πέρα από την αναπαράσταση για μία ακόμη φορά, ενός αποτρόπαιου γεγονότος, το τραγικό είναι ότι ο βιασμός ήταν πραγματικός, μεθοδευμένος από τον Μπερτολούτσι και τον Μπράντο, ενώ η νεαρή τότε Σναίντερ τον υπέμενε, διότι δεν γνώριζε πλήρως τα δικαιώματά της (οτιδήποτε εκτός σεναρίου δεν είναι αποδεκτό). Για την ιστορία, ο Μπερτολούτσι και ο Μπράντο προτάθηκαν για Όσκαρ ενώ η Σνάιντερ σημαδεύτηκε βαθιά από την όλη αντιμετώπιση που υπέστη, ποτέ δεν έκανε καριέρα σημαντική, ποτέ ξανά δεν δέχθηκε να παίξει σε γυμνή σκηνή. Ο ίδιος ο Μπερτολούτσι, που όντως είναι μεγάλος σκηνοθέτης, κυνικά έχει δηλώσει: Νιώθω ενοχές γι αυτό που συνέβη αλλά δεν έχω μετανιώσει(!)
Με μία αναζήτηση στην wikipedia, στο λήμμα: βιασμοί σε ταινίες, ανακαλύπτουμε 392 ταινίες, που στην πλοκή τους υπάρχει κάποιος βιασμός, γεγονός που δείχνει ότι ο κινηματόγραφος, η 7η μορφή τέχνης, έχει "συζητήσει" επαρκώς το θέμα.
Από το 1972 ως σήμερα έχουν περάσει πενήντα ολόκληρα χρόνια. Είμαστε σε ένα σημείο όπου, τουλάχιστον στον δυτικό κόσμο, τα δικαιώματα των γυναικών όχι μόνο αναδεικνύονται και κατακτούνται αλλά έχουν αρχίσει να καταρρίπτονται και πολλά από τα παλιά στερεότυπα. Η υπάκουη, αδύναμη, κατώτερη, υποταγμένη, νοικοκυρά, με γαλλικά και πιάνο γυναίκα, τείνει να μην είναι το υπόδειγμα αλλά η εξαίρεση. Ο δρόμος βέβαια είναι μακρύς ακόμη, διότι αν ο δυτικός κόσμος ζει αυτά τα φαινόμενα ακόμα, φανταστείτε τι γίνεται στον υπόλοιπο κόσμο, για παράδειγμα του φανατικού Ισλάμ.
Ας είμαι όμως κι εδώ αισιόδοξος ελπίζοντας ότι ο δικός μας κόσμος, ο δυτικός πολιτισμός με τα πιθανά στραβά του αλλά και τις πολλές κατακτήσεις, θα μπορέσει να πείσει και τον υπόλοιπο πλανήτη, για τη σημασία του σεβασμού προς τις γυναίκες μας, τις μανάδες μας, τις κόρες μας, τις φίλες και συντρόφους μας, την άγνωστη που βλέπουμε να περπατά στο απέναντι πεζοδρόμια. Κι ας έχουμε κατά νου ότι, ως πολιτισμικοί φάροι που θέλουμε να είμαστε, πρωτίστως θα πρέπει να απομονώσουμε, με κάθε τρόπο, αυτά τα λίγα ακόμη κτήνη που κινούνται ανάμεσά μας ακόμη. Με οποιοδήποτε τίμημα.
Τέλος για την τέχνη, με τα παραπάνω έργα, κι άλλα παρόμοια, τι κάνουμε; Τα καταστρέφουμε, όπως μια μια σημερινή τάση προτείνει, κυρίως από τις ΗΠΑ ή τα μελετάμε και τα κρίνουμε, όπως επιχείρησα κι εγώ;
