Μήδεια: σατανική, ερωτευμένη και πληγωμένη ή καιροσκόπος;

  Η Μήδεια είναι μία από τις αρχαίες, τραγικές ηρωίδες, η οποία εξακολουθεί, αιώνες μετά, να εμπνέει τους καλλιτέχνες όλων των ειδών. Είναι αδύνατον σε ένα τέτοιο αφιέρωμα να παρουσιάσω τα πάντα, σταχυολόγησα λοιπόν μόνο εκείνα, τα οποία αρέσουν σε μένα για κάποιον λόγο.

 Μήδεια του Φρέντερικ Σαντις (1868)

 Η ιστορία της Μήδειας, λίγο πολύ είναι γνωστή. Όταν ο Ιάσωνας εκστρατεύει στην Κολχίδα για να πάρει το Χρυσόμαλλο Δέρας, εκείνη τον ερωτεύεται και κρυφά τον βοηθά, να ξεπεράσει τις δοκιμασίες, στις οποίες τον υπέβαλε ο πατέρας της, βασιλιάς Αιήτης. Διαφεύγοντας με το πολύτιμο τρόπαιο ο Ιάσωνας, παίρνει μαζί του και τη Μήδεια, η οποία όταν διαπιστώνει ότι τα πλοία του πατέρα της πλησιάζουν, σφαγιάζει τον αδελφό της και σκορπά τα κομμάτια του στη θάλασσα, αναγκάζοντας τον δυστυχή πατέρα να σταματήσει την καταδίωξη για να μαζέψει τα κομμάτια του αγαπημένου μοναχογιού του Άψυρτου.       Επιστρέφοντας στην Ιωλκό, ο Ιάσωνας ζητά από την Μήδεια να τον βοηθήσει να εκδικηθεί τον σφετεριστή του θρόνου και θείο του, Πελία. Εκείνη, πείθει τις αγαθές του κόρες να τον τεμαχίσουν και να τον βράσουν, διότι έτσι θα γινόταν και πάλι νέος. Μετά το έγκλημα αυτό, το ζευγάρι καταδιώκεται από την Ιωλκό και καταφεύγει στην Κόρινθο. Εκεί ο Ιάσωνας, χωρίζει την Μήδεια για να παντρευτεί μια από τις κόρες του βασιλιά Κρέοντα. Αυτή η προδοσία του Ιάσωνα, η Μήδεια την εκλαμβάνει ως την υπέρτατη προσβολή για το πρόσωπό της. Η εκδίκηση είναι τρομερή. Στέλνει έναν δηλητηριασμένο χιτώνα στην αντίζηλο της, η οποία μόλις τον φορά "καίγεται". Και στη συνέχεια σκοτώνει και τα δύο παιδιά της, αυτά που είχε αποκτήσει από  τον Ιάσωνα. Δραπετεύει από εκεί και φτάνει στην Αθήνα, όπου αποκτά έναν γιό, τον Μήδο από τον βασιλιά Αιγέα. Η αντιπάθεια της όμως για τον Θησέα, οδήγησε τον Αιγέα να την διώξει κι εκείνη τότε καταφεύγει στην Μικρά Ασία. Και το κερασάκι στην τούρτα... μετά το θάνατο της παντρεύεται τον Αχιλλέα στον Κάτω κόσμο.

  Ποια είναι τελικά η Μήδεια; Μια σατανική γυναίκα από γεννησιμιού της; Ή απλώς μια ερωτευμένη και συγχρόνως πληγωμένη γυναίκα, η οποία σε έναν ξένο γι' αυτήν κόσμο, αντί για αγάπη ανταμείβεται με την προδοσία εκείνου, για τον οποίο εγκατέλειψε όλα τα πριγκιπικά της ευεργετήματα στη χώρα της; Ή μήπως  είναι μια καιροσκόπος, η οποία θέλει πάντα να επιβάλλει τη δική της θέληση;

  Όπως καταλαβαίνετε, όλο το παραπάνω ιστορικό, είναι ικανό να εμπνεύσει ποικιλοτρόπως. Έτσι, πρώτος πρώτος, ο τραγικός ποιητής μας, ο Ευριπίδης, γράφει τη δική του Μήδεια. Ένα έξοχο έργο, το οποίο εστιάζει στην μέγιστη αγριότητα και παραφροσύνη, που μπορεί να φτάσει μια απατημένη σύζυγος. Παρακάτω θα ακούσετε ένα συγκλονιστικό, ολιγόλεπτο απόσπασμα με την μεγάλη Κατίνα Παξινού στον πρωταγωνιστικό ρόλο.

  Το 1797, στο Παρίσι παρουσιάζεται η όπερα του Λουίτζι Κερουμπίνι, με θέμα την Μήδεια. Φυσικά και παίζεται ως τις μέρες μας, διασκευασμένη όμως στα ιταλικά. Παρακάτω για τους λάτρεις του είδους, ένα μικρό απόσπασμα. Ακούτε τη, Σόντρα Ραντβανοβόσκι, η οποία υποδύεται της Μήδεια, στην Μητροπολιτική Όπερα της Νέας Υόρκης, το 2022.   

  Αλλά και ο Μίκης Θεοδωράκης έχει γράψει τη δική του άρια με θέμα την Μήδεια, η οποία μέχρι στιγμής έχει παιχτεί σε διάφορες σκηνές στον κόσμο. Επέλεξα ένα απόσπασμα από την παράσταση που δόθηκε στο Ηρώδειο το 1993, όπου την Μήδεια υποδύεται η Κατερίνα Οικονόμου και τον Ιάσωνα ο Άγγελος Τερζάκης.

  Μια υπέροχη θεατρική εκδοχή, άκρως σουρεαλιστική, έχει δώσει και ο Μποστ (Μέντης Μποσταντζόγλου), η οποία τα τελευταία χρόνια, παρουσιάζεται με ιδιαίτερη επιτυχία από πολλούς θιάσους.  Παρακάτω βρήκα ένα αντιπροσωπευτικό απόσπασμα, από μία παράσταση του 2007 σε σκηνοθεσία του Σταμάτη Φασουλή.

  Υπάρχει όμως και η κινηματογραφική εκδοχή του 1969, του Πιερ Πάολο Παζολίνι, όπου η μεγάλη υψίφωνος καλλιτέχνης Μαρία Κάλλας, παίζει την Μήδεια ως ηθοποιός πια και όπου αποδεικνύει ότι μπορούσε να είναι εξίσου καλή. Ένα μικρό απόσπασμα για του λόγου το αληθές:

  Μα και συγγραφείς και ποιητές έχουν γράψει για την Μήδεια, έργα σπαρακτικά, που ψάχνουν απαντήσεις για τα τόσο μεγάλα κρίματά της. Διάλεξα ένα ποίημα του Νίκου Καρούζου:

Η ΧΑΡΑ ΤΗΣ ΜΗΔΕΙΑΣ
Είμαι γεννημένη να πράξω τους ζεστούς φόνους,
η Μήδεια λέει αγκαλιάζοντας τ’ αστέρια
δεν έχω έναν άνθρωπο
ν’ ακούσει απ’ το στόμα μου τη μέσα δικαιοσύνη
οπού με καίει στην κάθε ρόγα στα βυζιά
με καίει στην ήβη.
Κόσμε άδικε ο γιος της Σεμέλης
με το βότρυ σε πάει πάντα στους θανάτους
κι ο πράος μουσηγέτης όμορφος απ’ τη διάρκεια
μ’ αφήνει μονάχη με τα αίματα
κόσμε άδικε ο γιος της Σεμέλης —
η Μήδεια λέει δείχνοντας τα κόκκινα χέρια.
Μεγάλο δικαστήριο η ορμή και την ακούω θεέ μου
σε δύσκολους χυμούς ω νύχτες
η βλάστηση μυρίζει από νυφικό φεγγάρι
σκοτώνω για να φτάσει στα ουράνια η οργή
να σχίσω και το στήθος
αν ίσως η φωνή δεν άρκεσε ποτέ να λάμψει η μοίρα —
πόσες, αλήθεια, ηλιαχτίδες είν’ ακόμη ώς το τέλος,
η Μήδεια λέει
καθώς αφρίζει ο νους της άσπρη συμφορά
στο μανιασμένο στήθος η εκδίκηση
σαν αιθάλη.
Τραγουδήσετε τη χαρά μου
κάποτε είχα κι εγώ τα όνειρά μου
με πόνο τραγουδήσετε,
η Μήδεια κλαίει.

  Και για το τέλος κράτησα ένα τραγούδι, σε στίχους και μουσική του Λουβοδίκου των Ανωγείων και εκτέλεση της Μελίνας Κανά. Μόνο, που εδώ, η αναφορά είναι για μια σύγχρονη μητροκτόνο, μία Μήδεια της εποχής μας, την οποία δεν την περιβάλει με κανέναν τρόπο η αίγλη της πλανεμένης πριγκίπισσας από την Κολχίδα. 

            

Μαρίνα, η αγαπημένη του Ελύτη...

  Το 1955 εμφανίστηκε ο Οδυσσέας Ελύτης μαζί με την νεαρή Μαρίνα Καραγάτση (κόρη του γνωστού λογοτέχνη), στην Άνδρο. Κάποιοι απρόσεχτοι "μελετητές" του μεγάλου  μας ποιητή, κάνοντας αυτήν την ανακάλυψη, βλέπετε υπάρχει και φωτογραφικό ντοκουμέντο, αναφώνησαν περιχαρείς, ότι ανακάλυψαν την Μαρίνα, στην οποία αναφέρεται ο ποιητής μας, σε δύο έργα του. Το ένα είναι η "Μαρίνα των βράχων", το οποίο δημοσιεύτηκε στην ποιητική  συλλογή, Προσανατολισμοί, η οποία εκδόθηκε το 1940. Η Μαρίνα Καραγάτση ήταν τότε μόλις έξι ετών. Λίγο δύσκολο να είναι αυτή. Το άλλο ποίημα με τίτλο "Μαρίνα"*, ήταν μία από τις επιτυχίες που συνέθεσε ο Μίκης Θεοδωράκης στον δίσκο Μικρές Κυκλάδες,  με την Ντόρα Γιαννακοπούλου, να το τραγουδάει το 1963. Αυτό, ναι, ίσως έχει κάποια σχέση με την Μαρίνα Καραγάτση. 

  Εδώ όμως γίνεται το δεύτερο μπέρδεμα, Πολλοί, ακόμα και τραγουδιστές όπως ανακάλυψα στην μικρή μου έρευνα, μπερδεύουν τα δύο έργα. Λένε η Μαρίνα των βράχων και αναφέρονται στο γνωστό τραγούδι Μαρίνα. Η Μαρίνα των βράχων, δεν έχει μελοποιηθεί. Είναι όμως ένα εξαίσιο ποίημα, που υμνεί τον έρωτα, την ομορφιά, το Αιγαίο, το ελληνικό καλοκαίρι. Ένα απόσπασμα θα σας πείσει:

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη

Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα

Βαθιά μέσ' στο χρυσάφι του καλοκαιριού

Και τ' άρωμα των γυακίνθων - Μα που γύριζες

Κατεβαίνοντας  προς  τους  γιαλούς  τους  κόλπους  με τα

βότσαλα

Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο

Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε

Κι άνοιγες μ' έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ' όνομα του

Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών

Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας.

(Μπορείτε να το διαβάσετε όλο το ποίημα εδώ)

  Πιο γνωστό είναι το ποίημα Μαρίνα, το οποίο είχε την τύχη να μελοποιηθεί. Και μάλιστα μετά την Ντόρα Γιαννακοπούλου, το ερμήνευσαν εξίσου σπουδαίες φωνές, όπως η Σούλα Μπιρμπίλη, η Μαρία Φαραντούρη, ο Κώστας Χατζής και πάρα πολλοί άλλοι, ως και σήμερα. Κι αυτό το ποίημα υμνεί τον έρωτα, με έναν τρόπο όμως πιο απλό, όσο απλός μπορεί να είναι ο Ελύτης. 

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω,

Λουίζα και βασιλικό

Μαζί μ'αυτά να σε φιλήσω,

και τι να πρωτοθυμηθώ

Τη βρύση με τα περιστέρια,

των αρχαγγέλων το σπαθί

Το περιβόλι με τ' αστέρια,

και το πηγάδι το βαθύ

Τις νύχτες που σε σεργιανούσα,

στην άλλη άκρη τ' ουρανού

Και ν' ανεβαίνεις σε θωρούσα,

σαν αδελφή του αυγερινού

Μαρίνα πράσινο μου αστέρι

Μαρίνα φως του αυγερινού

Μαρίνα μου άγριο περιστέρι

Και κρίνο του καλοκαιριού

  Κλείνοντας θα έκανα κάποιες υποθέσεις. Ο Ελύτης πράγματι γράφει το παραπάνω ποίημα, ενθυμούμενος τις ευτυχισμένες στιγμές που πέρασε κάποτε στην Άνδρο με την Μαρίνα Καραγάτση. Ίσως πάλι η εμμονή του με τις λέξεις να τον οδήγησε στη χρήση του ονόματος Μαρίνα, το οποίο ακούγεται όμορφο και ταιριαστό δίπλα σε κάθε κάθε σχήμα του λόγου, από αυτά που φτιάχνει ο ποιητής. Ή, ίσως, να είναι απλώς, μία ιδεατή και αψεγάδιαστη γυναίκα η οποία τον εμπνέει να γράψει τα δύο παραπάνω, ποιήματα. 

  Σημασία έχει, ότι τους στίχους αυτούς του Νομπελίστα Ποιητή μας, ο καθένας μας είχε την ευκαιρία να τους ψιθυρίσει  - ή να τους σιγοτραγουδήσει, την εποχή που η καρδιά του παλλόταν στον ρυθμό του έρωτα. Το ίδιο κάνουν ως και σήμερα χιλιάδες ερωτευμένοι. Είναι η δύναμη των λέξεων και το μαγικό τους συνταίριασμα, που κάνουν τη διαφορά, όπως θα έλεγε ο ίδιος ο Ελύτης, που κάνουν αυτό το θαύμα.

 Από τις πολλές εκτελέσεις, του τραγουδιού αυτού, εγώ επέλεξα αυτήν της Ντόρας Γιαννακοπούλου, στη ταινία Καταιγίδα (1965), όπου έχει και τον πρωταγωνιστικό ρόλο :

* Δημοσιεύηκε το 1972, στη συλλογή ποιημάτων, Τα ρω του Έρωτα

Συρτάκι

 

  Ίσως ο πιο γνωστός ελληνικός χορός σε όλον τον κόσμο. Ο οποίος έχει χορογραφηθεί από τον Γιώργο Προβιά, σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, το 1964, για την ταινία Zorba the Greek, σε σκηνοθεσία: Μιχάλη Κακογιάννη.  

Άντονι Κουίν - Λίλα Κέντροβα

  Όσοι έχουν δει την ταινία, έχουν θαυμάσει έναν απίστευτο Άντονι Κουίν στο ρόλο του Ζορμπά ( η απόλυτη ενσάρκωση του αρχετυπικού ήρωα του Καζαντζάκη), τον Άλαν Μπέιτς στον ρόλο του Μπάζιλ ( πίσω του κρύβεται ο Καζαντζάκης), την Ειρήνη Παππά στο ρόλο της δυναμικής χήρας, την Λίλα Κέντροβα, που υποδύθηκε την Μαντάμ Ορτάνς και κέρδισε το Όσκαρ Β΄ γυναικείου ρόλου, την Ελένη Ανουσάκη, τον Γιώργο Φούντα, τον Σωτήρη Μουστάκα, τον Γιάννη Βογιατζή... και σίγουρα θυμούνται την σκηνή του χορού του Ζορμπά με τον Μπάζιλ. Μια σκηνή ύμνος, από την μία στην ελευθερία, την μεγαλύτερη αξία που πίστευε ο Ζορμπάς αλλά και την αντρική φιλία από την άλλη. Αξίζει να την θυμηθούμε:

 Η ταινία απέσπασε θετικές κριτικές σε όλον τον κόσμο, έκανε γνωστή την Ελλάδα ( γυρίστηκε στην Κρήτη) και απέσπασε τρία Όσκαρ. 

 Το Συρτάκι αγαπήθηκε αμέσως και δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι έγινε κάτι σαν χορευτικό σήμα κατατεθέν της χώρας μας. 

  Η μεγάλη επιτυχία του μουσικού κομματιού, αμέσως εμφάνισε και άλλους διεκδικητές της πατρότητας του. Όπως τον σπουδαίο, κρητικό λαουτιέρη Γιώργο Κουτσουρέλη, που υποστήριξε ότι το μουσικό θέμα είναι δικό του και το είχε ηχογραφήσει το 1950, με τίτλο: Αρμενοχωριανός συρτός.

Ή τον σπουδαίο μας συνθέτη και μπουζουξή, Γιώργο Ζαμπέτα, ο οποίος υποστήριξε ότι αυτός "κέντησε" το μουσικό θέμα πάνω στο τραγούδι: "Στρώσε το στρώμα σου για δυο" αλλά ο Θεοδωράκης ποτέ δεν του αναγνώρισε. Στη συνέχεια γράφει την μουσική για το θεατρικό: "Η κόρη μου η σοσιαλίστρια" σε σκηνοθεσία Αλέκου Σακελλάριου ( 1965) και την επόμενη χρονιά γίνεται ταινία με τεράστια επιτυχία. Εκεί υπάρχει και το δικό του, Σήκω χόρεψε συρτάκι, σε χορογραφία του Μανώλη Καστρινού. Ο Ζαμπέτας, την επιτυχία του αυτή την θεώρησε ως δική του δικαίωση για όσα υποστήριζε.

  Πέρα από τις ταβέρνες που χορεύεται, πέρα από τα χορευτικά ελληνικών χορών που το εντάσσουν στο πρόγραμμα τους, πέρα από τους τουρίστες που μετά από λίγα ποτηράκια ούζο σηκώνονται για να χορέψουν τον δημοφιλή ελληνικό χορό, δεν είναι τυχαίο ότι το συρτάκι του Θεοδωράκη εντάσσεται στο πρόγραμμα πολλών ξένων ορχηστρών, ακόμα και συμφωνικών, όπως του γνωστού Ολλανδού βιολιστή, ιδρυτή της ορχήστρας βαλς Johan Strauss, Αντρέ Ριέ.  Μία απολαυστική και διασκεδαστική εκτέλεση  μπορείτε να δείτε στο παρακάτω βίντεο: 

Κλείνοντας θα ήθελα να κάνω μία επισήμανση. Στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση. Αντίθετα φαίνεται ότι υπάρχει μια συνεχή εξέλιξη, η οποία πατά στέρεα σε προγενέστερα δημιουργήματα και προχωρά στον χρόνο. Η μουσική ιδιοφυία του Θεοδωράκη, του μεγάλου μας μουσικοσυνθέτη, σε αυτή του την σύνθεση, κατά την γνώμη μου, εκφράζεται με τον καλύτερο τρόπο. Φυσικά και πήρε στοιχεία από διάφορα γνωστά μουσικά μοτίβα, το χασάπικο, το συρτό και τα μετουσίωσε σε κάτι διαφορετικό, που αγαπήθηκε απ΄ όλους τους Έλληνες. Δεν είναι και λίγο, ένα μουσικό σου κομμάτι, να δίνει ταυτότητα σε έναν ολόκληρο λαό.

O καλλιτέχνης, το έργο του ή και τα δύο!!!!

26 Ιαν 2012

Προσωπική γνώμη εκφράζω: Από νωρίς ξεκαθάρισα αυτό το  ερώτημα στον εαυτό μου! 

  Άλλο πράγμα ο καλλιτέχνης άλλο πράγμα το έργο του! Δεν είναι ανάγκη να αποδέχεσαι το ίδιο ή μαζί, τον καλλιτέχνη και το έργο του. 

Σίγουρα το έργο του τον καταξιώνει! Σίγουρα οι καλλιτέχνες είναι έντονες προσωπικότητες, πολλές φορές οραματιστές, άλλοτε υπερβατικοί...έχουν αυτήν την ιδιαίτερη ψυχοσύνθεση!!!
Είναι καλλιτέχνης λέμε συγκαταβατικά, για να δικαιολογήσουμε τις κατά εμάς διαφορετικότητές τους.
Τι μένει όμως; Το έργο!
Αν έπρεπε να επιλέξουμε, τι θα επιλέγαμε από τα δύο;    

-Τη "ρωμιοσύνη" του Θεοδωράκη ή τον πολιτικό Θεοδωράκη; 

-Τη "Μαρία Νεφέλη" ή τον άνθρωπο Ελύτη;   

-Το "Θίασο" ή τον ίδιο το Αγγελόπουλο;   

Το αίνιγμα του Χίλτερ-Σαλβαντορ Νταλί

Ξερω! Θα μου πείτε ότι το ποιον του ανθρώπου καθορίζει και το έργο του. Σωστά!  Αλλά ο κρυφοφασίστας Νταλί και το έργο του είναι συμβατά; Τα τραγούδια του Έλβις με τη βελούδινη φωνή και ο θάνατος του, πνιγμένος στα ναρκωτικά πόσο ταιριάζουν;

Ας μάθουμε να χαιρόμαστε τα αληθινά έργα τέχνης δίχως τη μιζέρεια ή το μεγαλείο των δημιουργών τους!!!!!