Ουκρανία - Ιστορικοί δεσμοί με την Ελλάδα.

 Τι ξέρουμε για τη σχέση του Ελληνισμού με την Ουκρανία; 

Να μια καλή ερώτηση, για την οποία φοβάμαι, ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά ώστε να δώσουμε μια ικανοποιητική απάντηση. Κίεβο, Οδησσός, Μαριούπολη, Χερσώνα, Λειβαδιά, Παντικάπαιον, Ολβία Ποντική τα ονόματα, που θα μας συντροφέψουν στη σημερινή μου εγγραφή.  Όλα τους τοπωνύμια της Ουκρανίας, σε στενή όμως σχέση με την Ελλάδα.

  Από τη Βυζαντινή ιστορία έχουμε διδαχθεί, ότι οι Ρως γύρω στο 1000μ.Χ. εκχριστιανίστηκαν από τους Βυζαντινούς. Υπάρχουν κάποιες ιστορίες, που προσπαθούν να εξηγήσουν για ποιον λόγο ο τότε βασιλιάς τους, ο Βλαδίμηρος, επέλεξε τον Χριστιανισμό και την Ορθοδοξία ως νέα θρησκεία του Λαού του. Η πιο αληθοφανής φαίνεται ότι είναι εκείνη, που υποστηρίζει  ότι ο Βλαδίμηρος από τις εμπορικές και στρατιωτικές συνεργασίες των Ρως με τους Βυζαντινούς, "θαμπώθηκε" από τον πλούτο της Βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης, το μεγαλείο των θρησκευτικών τελετών αλλά και το κάλλος των Ναών της.  Η βάπτιση του έγινε στην Χερσώνα, σημαντική βυζαντινή πόλη στη θάλασσα του Αζόφ, με ανάδοχο, όπως λέγεται, τον ίδιο τον βυζαντινό Αυτοκράτορα.                  

  Στη συνέχεια η όλη πράξη σφραγίστηκε με τον γάμο της αδελφής του Αυτοκράτορα, Βασίλειου του Βουλγαροκτόνου, την πριγκίπισσα Άννα. Έδρα του βασιλείου του Βλαδίμηρου ήταν το Κίεβο. Σημαντικό κτίσμα της πρωτεύουσας της Ουκρανίας, είναι ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας (11ος αιώνας) ο οποίος διατηρείται εσωτερικά στο μεγαλύτερο του μέρος όπως οικοδομήθηκε τότε, με αγιογραφίες και μωσαϊκά που έφτιαξαν καλλιτέχνες από την Κωνσταντινούπολη και μάλιστα διακρίνουμε και πολλές ελληνικές λέξεις επί αυτών.

         

Καθεδρικός Ναός Αγίας Σοφίας Κιέβου

                

  Ο Ναός της Αγίας Σοφίας, εσωτερικά και εξωτερικά είναι καθαρά βυζαντινού τύπου. Η μόνη διαφοροποίηση είναι οι κρεμμυδόσχημοι τρούλοι, αλλά αυτό επηρεάζει μόνο εξωτερικά τον Ναό.

  Όλοι έχουμε ακούσει για την Οδησσό. Την πλούσια και κοσμοπολίτική πόλη του 19ου αιώνα με μεγάλη ελληνική παροικία, στην οποία ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ίδρυσαν την Φιλική Εταιρία. Αυτό ίσως που δεν ξέρουμε οι περισσότεροι, είναι ότι ο μεγάλος μας ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής διετέλεσε δήμαρχος της πόλης από το 1878 ως το 1895. Επί θητείας του έγιναν πολλά και σημαντικά έργα, που ουσιαστικά κατέστησαν την Οδησσό μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη της εποχής. Την ίδια εποχή, στην Ελλάδα ίδρυσε την Μαράσλειο Εμπορική Σχολή Αθηνών (σήμερα Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), το Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών, το Μαράσλειο Ορφανοτροφείο Κέρκυρας, το Μαράσλειο Ελληνικό Εμπορικό και Πρακτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Το σπίτι, που στεγάζει το μουσείο της Φιλικής Εταιρίας στην Οδησσό, είναι το πατρικό του, το οποίο το δώρισε στην εκεί ελληνική κοινότητα. 

Η προτομή του Μαρασλή στην Πλατεία των Ελλήνων,
στο κέντρο της Οδησσού

  Δίπλα στην σημερινή πόλη της Χερσώνας, βρίσκονται τα ερείπια της ομώνυμης αρχαίας και βυζαντινής πόλης. Η πόλη ιδρύθηκε περί τον 5ον αιώνα π.Χ. ως αποικία των Μεγαρέων και αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό σταθμό της όλης περιοχής.  Ως τον 12ο αιώνα ήταν το βορειότερο φρούριο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της Ορθοδοξίας. Τα ερείπια της πόλης ανήκουν στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Kληρονομιάς της Unesco. Άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις με ανασκαμμένα τμήματά τους είναι το Παντικάπαιον και η Ολβία Ποντική. 

Αρχαιοελληνικά ερείπια στην Χερσώνα

  Όλοι μας έχουμε ακούσει για τη Συνθήκη της Γιάλτας, αλλά λίγοι γνωρίζουμε την σχέση που έχει αυτή με τη Λειβαδιά της Βοιωτίας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά που γνωρίζουμε, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, δώρισε μια τεράστια έκταση γης, στον Λάμπρο Κατσώνη, όταν επέστρεψε από τον ατυχή πόλεμο που έκανε ενάντια των Τούρκων στο Αιγαίο. Ο Κατσώνης εγκαταστάθηκε στην περιοχή το 1798 και μετονόμασε την περιοχή σε Λειβαδιά, προς τιμήν του δικού του τόπου καταγωγής. Παραθαλάσσιος τόπος σήμερα αποτελεί θέρετρο της περιοχής. Το 1911 κτίστηκαν τα Ανάκτορα της Λειβαδιάς (Λιβαντίγια στα Ουκρανικά), στα οποία το 1945 συναντήθηκαν ο Στάλιν, Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ για να διαμοιράσουν τον κόσμο σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.

Τα Ανάκτορα της Λειβαδιάς

  Μαριούπολη. Η πόλη με την ελληνική ονομασία που κτυπήθηκε περισσότερο στον πρόσφατο πόλεμο. Οι Έλληνες - Πόντιοι κατοικούν στην Μαριούπολη, τα γύρω χωριά και την περιοχή του Ντονέσκ από το 1780, όταν οι ρωσικές αρχές διέταξαν τη βίαιη μετεγκατάστασή τους από την Κριμαία. Μέχρι το 1858 δεν επιτρεπόταν η εγκατάσταση ατόμων άλλης εθνότητας. Από το 1914 εγκαταστάθηκαν εδώ Έλληνες διωγμένοι από τις τουρκικές θηριωδίες στην περιοχή του Τουρκικού Πόντου. Η ελληνική κοινότητα αναπτυσσόταν ομαλά, μέχρι τα θλιβερά γεγονότα που είναι γνωστά ως επιχείρηση Εν.Κα.Βε.Ντε. που οργάνωσε ο Στάλιν. Με λίγα λόγια, ήταν μια επιχείρηση εκκαθάρισης των Ελλήνων, με πρόσχημα ότι μεταξύ τους υπήρχαν πολλά αντισοβιετικά στοιχεία. Χιλιάδες Έλληνες, η συντριπτική τους πλειονότητα αδίκως, συνελήφθησαν, εξορίστηκαν στη Σιβηρία ή εκτελέστηκαν. Στην απογραφή του 2001, οι Έλληνες της Ουκρανίας ανέρχονταν σε 91500. Είναι όμως περισσότεροι οι οποίοι κρύβονται πίσω από την ρωσική ή ουκρανική πολιτισμική ταυτότητα, που υιοθέτησαν για να γλιτώσουν από τις διώξεις. Η ελληνική κοινότητα εξακολουθούσε μέχρι πρότινος να είναι ακμαία, με ελληνικά σχολεία στα οποία υπηρετούσαν και αποσπασμένοι, δικοί μας δάσκαλοι, με πολιτιστικούς συλλόγους και συμμετοχές σε όλες τις μεγάλες γιορτές του Έθνους μας.

Φωτογραφία από το ελληνικό Φεστιβάλ της Μαριούπολης (Οκτώβριος 2021),
που γινόταν κάθε χρόνο.

  Δυστυχώς, άγνωστο είναι ακόμα κατά πόσο θα μπορέσει να επιβιώσει η Ελληνική κοινότητα της Ουκρανίας, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της περιοχής της Μαριούπολης και του Ντονέσκ, κατά τον πρόσφατο καταστροφικό πόλεμο. Οι εκεί Έλληνες όμως, έχουν επιδείξει αξιομνημόνευτη αντοχή σε πάμπολλες καταστροφές και συνέχισαν να υπάρχουν ως και σήμερα. Όπως την ολοκληρωτική καταστροφή της Μαριούπολης από τους Ναζί, στον Β' Π.Π. Αυτό σίγουρα μας γεμίζει με ελπίδα, ότι η μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων στην Ουκρανία, δεν θα πάψει να υπάρχει.

ΥΓ: Ίσως κάποιοι ρομαντικοί να ανέμεναν ότι οι Ομόδοξοι Λαοί της Ουκρανίας και της Ρωσίας, θα έκαναν Ειρήνη, τουλάχιστον κατά την Μεγαλοβδομάδα. Δυστυχώς όμως, οι πολιτικές επιδιώξεις και ο πολεμικός παροξυσμός είναι πολύ πιο πάνω απ' τους λαούς, ένθεν κι εκείθεν.

Ο πόλεμος μέσα από την Τέχνη

  "Ο πόλεμος κτύπησε την πόρτα της Ευρώπης για πρώτη φορά..." stop

  Κάθε άλλο από αληθινή η πρόταση, που ακούσαμε κατά κόρον τον τελευταίο καιρό. Μπορεί στην ήπειρο μας μετά τον Β.Π.Π. να απολαμβάναμε μια μακροημερεύουσα Ειρήνη, να μην είχαμε μεγάλους και μακροχρόνιους πολέμους, αλλά είχαμε την Κύπρο το 74. Παιδί ήμουν, θυμάμαι έντονα ακόμη την επιστράτευση και το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου με τα έκτακτα πολεμικά ανακοινωθέντα, όπως θυμάμαι και αργότερα, τους βομβαρδισμούς της Σερβίας - προς συνέτισή της αυτοί. Στην Ευρώπη βρίσκεται και η Κύπρος, στην Ευρώπη ανήκει και η Σερβία. 

  Βέβαια στην Ουκρανία (μια χώρα 44 εκατομμυρίων ανθρώπων) τα γεγονότα ταρακούνησαν όλον τον κόσμο. Δικαίως, μια εισβολή της υπερδύναμης Ρωσίας στη γειτονική ομόθρησκη και γενεαλογικά συγγενή χώρα, με αρχικό αίτημα την αλλαγή της κυβέρνησης, που στη συνέχεια έγινε εντολή διαμελισμού της χώρας, δεν είναι κάτι που μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Αν λάβουμε υπόψιν και το ενεργειακό και επισιτιστικό παιχνίδι που παίζεται, όλοι μας καταλαβαίνουμε την σημασία του πολέμου αυτού. Υπάρχουν πολλές αναλογίες με την εισβολή στην Κύπρο το 1974. Και τότε έγινε σχετικός ντόρος, όχι βέβαια όπως με την Ουκρανία αλλά με τον χρόνο όλα ξεχάστηκαν. Κάτι τέτοιο φοβάμαι ότι θα γίνει και πάλι στην Ουκρανία, μόλις επέλθει η αναγκαία ισορροπία στα πεδία των μαχών, μην απατόμαστε, αλίμονο στον Ουκρανικό Λαό, που μετρά χιλιάδες θύματα και βλέπει τη χώρα του να καταστρέφεται.

  Με τις παραπάνω σκέψεις ξεκινώ το σημερινό μου αφιέρωμα. Ο πόλεμος μέσα από την Τέχνη. Ο οποίος άλλοτε λαμβάνει χαρακτήρα ηρωικό, φροντίζοντας η τέχνη να τον προπαγανδίζει και άλλοτε, ειδικά από τον 20ο αιώνα κι εδώ, μας υπενθυμίζει τα δεινά του.

Ας δούμε λοιπόν κάποια σχετικά έργα από την αρχαιότητα ως το σήμερα:

  1) Από αμφορέα με θέμα από τον Τρωικό Πόλεμο. Ο Αχιλλέας σκοτώνει την Βασίλισσα των Αμαζόνων, την Πενθεσίλεια. Όπως μας είναι γνωστό, ο βασιλιάς των Μυρμιδόνων ήταν ο γενναιότερος των Ελλήνων  και άτρωτος καθότι η μητέρα του, όταν ήταν αυτός μωρό τον βούτηξε στα ύδατα της Στυγός. Σύμφωνα με τον μύθο, την ώρα που μπήγει το δόρυ του στην Πενθεσίλεια και αντικρύζοντας το βλέμμα της, την ερωτεύεται σφόδρα, ώστε στη συνέχεια, όταν ο συμπολεμιστής του, ο Θερσίτης την ειρωνεύεται, ο Αχιλλέας τον σκοτώνει επιτόπου. Ο αμφορέας είναι έργο του ζωγράφου Εξεκία (530 π.Χ.) και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

  2) Η μάχη της Ισσού (333 π.Χ.), ψηφιδωτή αναπαράσταση. Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.   Στα αριστερά του πίνακα διακρίνουμε τον μέγα στρατηλάτη, τον Αλέξανδρο, μαχόμενο πάνω στον Βουκεφάλα και δεξιά τον Βασιλιά των Περσών, τον Δαρείο το Γ', ο οποίος έχει στρέψει τα νώτα για να δραπετεύσει από την φονική μάχη, αφήνοντας το στράτευμα του, αφήνοντας πίσω την οικογένεια του, η οποία και αιχμαλωτίστηκε. Αν αφήσεις την φαντασία σου ελεύθερη θα ακούσεις τις κλαγγές των όπλων, τις φωνές και τα βογγητά, τον ξέφρενο καλπασμό των αλόγων, θα ζήσεις όλη την βαρβαρότητα της μάχης.

  3) Ανάγλυφη αναπαράσταση της ρωμαϊκής τακτικής πολέμου "η χελώνα". Σε όλους μας είναι γνωστές οι ρωμαϊκές λεγεώνες, οι προηγμένες για την εποχή πολεμικές τακτικές που εφάρμοσαν, η συνεχόμενη στρατιωτική εκπαίδευση, οι τιμές που απολάμβαναν οι βετεράνοι μαχητές σε γη και επιτίμια. Ένας στρατός ανίκητος για μία χιλιετία περίπου, αν υπολογίσουμε και το Βυζάντιο ως συνεχιστή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

  4) Μινιατούρα από χειρόγραφο των αρχών του 15ου αιώνα. (Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας) Απεικονίζεται η αρχική διάταξη της μάχης του Angicort (1415). Οι Άγγλοι σε αυτή τη μάχη κατατρόπωσαν τους πολυπληθέστερους Γάλλους στο Angicort της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου. Διακρίνουμε τους δύο στρατούς, απέναντι ο ένας από τον άλλο όπως επέτασσαν οι τότε κώδικες μάχης. Οι τοξοβόλοι καταφέρνουν τα πρώτα κτυπήματα για να ακολουθήσει το σιδερόφρακτο ιππικό. 

  5) Η ναυμαχία του Τσεσμέ (1770), όπου απεικονίζεται νυχτερινή ναυμαχία ανάμεσα στον Ρωσικό και Τουρκικό στόλο. Μεγάλοι νικητές οι Ρώσοι, οι οποίοι στη συνέχεια με τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καναϊρτζή επιβεβαίωσαν τη ναυτική υπεροχή τους σε όλη την περιοχή. Ο πίνακας είναι του Ρώσου  Ιβάν Αϊβαζόφσκι, φιλοτεχνημένος το 1848. Η επιλογή του καλλιτέχνη να απεικονίσει την ιστορική στιγμή στη νύχτα, τον βοηθάει να δώσει πρόσθετο δραματικό τόνο στην όλη εικόνα.

 6)  Πίνακας του Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ με τίτλο Gassed (1919). Απεικονίζει στρατιώτeς του  Αγγλικού στρατού, που έχουν πληγεί από το δηλητηριώδες αέριο μουστάρδας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, στα χαρακώματα της Γαλλίας. Ο πίνακας είναι σε μέγεθος 2,31μΧ6,11μ και οι βαριά τραυματισμένοι στρατιώτες απεικονίζονται σε φυσικό μέγεθος σχεδόν, ανά τριάδες, στις οποίες ο ένας κρατιέται από τον μπροστινό του, ενώ τους συνοδεύουν νοσηλευτικό προσωπικό και συνάδελφοι τους. Κύριο σύμπτωμα της δηλητηρίασης η τύφλωση. Μπροστά και πίσω, κείτονται άλλοι νεκροί ή τραυματίες. Ο πίνακας βρίσκεται στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου

  7) Ίσως το πιο γνωστό αντιπολεμικό έργο. Η Γκουέρνικα (ή Γκερνίκα στα ισπανικά) του Πάμπλο Πικάσο (1937).  Το έργο το εμπνεύστηκε από τις πληροφορίες που ελάμβανε για τον Ισπανικό Εμφύλιο. Σε αυτόν τον πίνακα δεν υπάρχουν όπλα και εκρήξεις, αλλά αποδίδονται με την τραγικότητα που αρμόζει οι συνέπειες  του πολέμου, στα ζωντανά όντα. Ένα διαμελισμένο άλογο και ταύρος,  διαμελισμένα κορμιά και τέσσερις γυναίκες που ουρλιάζουν με τα νεκρά μωρά τους. Το έργο είναι ασπρόμαυρο, μετά από απόφαση του ίδιου του καλλιτέχνη, γεγονός που τον δικαίωσε απόλυτα.

  8) Το πρόσωπο του πολέμου, του Σαλβαντόρ Νταλί, έργο του 1940, τότε που είχε τελειώσει ο Ισπανικός Εμφύλιος και άρχιζε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Απεικονίζεται ένα πρόσωπο, θα μπορούσε να είναι κάποιου νεκρού στρατιώτη, που θυμίζει νεκροκεφαλή. Από τα μάτια και το στόμα επαναλαμβάνεται το μοτίβο, γεγονός που εντείνει την απεχθή  αίσθηση  του πολέμου.

 9)  Άφησα για το τέλος, έναν πίνακα του Ρώσου Ζωγράφου, Basily Vereshchagin, με θέμα Η αποθέωση του Πολέμου. Φιλοτεχνήθηκε το 1871, και ίσως είναι αυτός, κατά τη γνώμη μου, που συνοψίζει όλη την τραγικότητα του πολέμου. Θάνατος και μόνο θάνατος. Ο ζωγράφος ακολουθούσε τον Ρωσικό στρατό κατά την εκστρατεία του στην περιοχή του σημερινού Τουρκμενιστάν, όπου είχε επιδοθεί σε ένα αγώνα υπόταξης όλων των ντόπιων φυλών. Αν και σήμερα χρησιμοποιείται για να δείξει τα δεινά του πολέμου, τότε είχε ως σκοπό να δείξει σε όλο τον κόσμο την δύναμη του Ρωσικού στρατού. Τελειώνοντας τον πίνακα αυτόν, τον αφιέρωσε: «σε όλους τους μεγάλους κατακτητές,  στο παρελθόν, το παρόν και τον μέλλοντα» Διττή βέβαια η ανάγνωση της παραπάνω ρήσης, εμείς ας μείνουμε σε αυτό, που δείχνει και μόνο. 

ΥΓ Οποιοιδήποτε συνειρμοί με τον σημερινό ρωσικό στρατό, δεκτοί. Όπως και με όποιον άλλον στρατό βρίσκεται στη θέση του επιτιθέμενου, σε οποιαδήποτε στιγμή και οποιοδήποτε χρόνο.