ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΠΕΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΦΛΑΜΙΓΓΟ του MIA COUTTO

 Ένα βιβλίο, που διάβασα τώρα τελευταία, είναι το εικονιζόμενο, από έναν συγγραφέα, τον MIA COUTO, λευκό στο χρώμα αλλά αλλά με αφρικανική ψυχή. 

Γράφει στα Πορτογαλικά την επίσημη γλώσσα της Μοζαμβίκης αλλά την πλουτίζει με πλήθος λέξεων και εκφράσεων από τις γλώσσες των αυτοχθόνων φυλών. Αλλά αν δεν ψάχνουμε σώνει και καλά το χρώμα στη λογοτεχνία, η γλώσσα δεν μας αφήνει ασυγκίνητους. Τα πορτογαλικά μιλιούνται σε πλήθος χωρών, συνέπεια του αποικιοκρατικού παρελθόντος αυτής της μικρής, σήμερα, ευρωπαϊκής χώρας. (πλην της Πορτογαλίας και Μοζαμβίκης, μιλιούνται σε Βραζιλία, Αγκόλα, κ.α.). Για σκεφτείτε το μέγεθος των πιθανόν αναγνωστών, στην πρώτη έκδοση.  Ο ίδιος ο συγγραφέας αυτοπροσδιορίζεται: "Είμαι λευκός αλλά είμαι Μοζαμβικανός."  Αλήθεια, μέσα από ποιες διεργασίες, και πόσο εύκολο είναι σε κάποιον να απορρίπτει την καταγωγή των εξόριστων Πορογάλων γονέων του, από την δικτατορία του Σαλαζάρ (1); Μετά την ανεξαρτησία της Μοζαμβίκης το 1974, αυτός δεν ακολούθησε του 1.000.000 συμπατριώτες του που επέστρεψαν στην Πορτογαλία. Είχε βρει τη δική του Πατρίδα και έμεινε εκεί να την υπηρετήσει. Κύρια εργασία του ως βιολόγος, είναι σε ένα θαλάσσιο πάρκο αλλά και η συγγραφική του ιδιότητα είναι ιδιαιτέρως σημαντική.  Ήταν εύκολο; Ασφαλώς και όχι! Η χώρα του, όπως και οι άλλες πρώην αποικίες που απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, δυσκολεύτηκαν να βρουν τον βηματισμό τους προς τη δημοκρατία. Ένας αιματηρός εμφύλιος ακολούθησε της ανεξαρτησίας ενώ η διαφθορά ήταν πανταχού παρούσα.  Σήμερα υπάρχει πολυκομματική δημοκρατία, τα προβλήματα φτώχειας όμως είναι πολύ έντονα.

  Στο μυθιστόρημα αυτό, που δημοσιεύτηκε το 2000 διακρίνουμε την αγωνία του συγγραφέα για το μέλλον της πατρίδας του. 

 Είναι η περίοδος που έχει τελειώσει ο εμφύλιος και οι δυνάμεις των κυανόκρανων του ΟΗΕ, αποβιβάζονται στη χώρα με σκοπό να επιτηρήσουν την ειρήνη. Όταν σε ένα στρατόπεδο τους, αυτοί αρχίζουν να εκρήγνυνται με μυστηριώδη τρόπο. Εξαερώνονται πλήρως εκτός... από τα πέη τους που βρίσκονται, χωρίς ζημιά, σε κάποια απόσταση από την έκρηξη. Για την διαλεύκανση της υπόθεσης στέλνεται στην περιοχή ο Ιταλός  λοχαγός Ρίζι, ο οποίος γενικά δυσφορεί με όλη αυτή την υπόθεση που του ανατέθηκε. Δίπλα του, ορίζεται ένας μεταφραστής, ο οποίος είναι κι αυτός  που αφηγείται την όλη ιστορία, Υπογράφει ως "Ο μεταφραστής της Τιζανγκάρα" .

  Στις ανακρίσεις που ακολουθούν, μία σειρά προσώπων δίνουν τις δικές τους ερμηνείες. Άνθρωποι της εξουσίας, ο χριστιανός ιερέας, ο μάγος με τη σοφία των παραδόσεων, η γνωστότερη μάγισσα και πόρνη της περιοχής. 

  Σε όλους κυριαρχούν τα βασανιστικά ερωτήματα για την κατάντια της χώρας τους και όλοι τους βλέπουν την κατάσταση με την δική τους γνώση, εμπειρία και συμφέροντα.
 Θα σταθώ στην "απολογία" του μάγου Αντουρίνιου, ο οποίος ρίχνει όλη την ευθύνη στους ξένους, που για χρόνια καταπατούν τη χώρα του. 

Λέει: "Ακούστε με, κύριοι, εγώ πορεύομαι στη ζήση μου έτσι, στο πρόχειρο, τσιμπολογώντας ό,τι βρω από τα σπλάχνα του μέλλοντος. Γιατί εδώ, στην κωμόπολη μας, δεν έχουμε εγγύηση από κανέναν. Ούτε και η γη, που είναι αποκλειστική ιδιοκτησία των θεών, ούτε και η η γη δεν μπορεί να ξεφύγει από τα κέρδη. Τίποτα δεν είναι δικό μας τη σήμερον ημέραν. Καταφθάνει ένας οποιοσδήποτε ξένος (2), από τη χώρα μας ή απέξω, και μας τα παίρνει όλα και φεύγει, μια και έξω. Μέχρι και το χώμα μας: το παίρνουν και φεύγουν. Δώστε βάση σε αυτό που σας λέω, έχω κάνει αυτοψία: δεν έχω εμπιστοσύνη σε κανέναν τους, μας ωθούν σε αβέβαιο τόπο και χρόνο".
 Παρακάτω ο ίδιος επιρρίπτει την αποκλειστική ευθύνη της ανόρθωσης της χώρας του, στους αυτόχθονες κατοίκους της:

"Πολύ λόγος γίνεται για την αποικιοκρατία. Εγώ πολύ αμφιβάλλω αν υπήρξε κάτι τέτοιο. Αυτό που έκαναν εκείνοι οι λευκοί ήταν να μας κατακτήσουν. Όχι μόνο τη γη, κατέκτησαν εμάς τους ίδιους, στρατοπέδευσαν μέσα στα κεφάλια μας. Είμαστε ξύλο που μούλιασε μέσα στη βροχή. Τώρα, ούτε φωτιά παίρνουμε ούτε σκιά δίνουμε. Πρέπει να στεγνώσουμε στο φως ενός ήλιου ανύπαρκτου ακόμα. Κι αυτός ο ήλιος μόνο μέσα μας μπορεί να γεννηθεί."
 Υπάρχουν και οι τρυφερές στιγμές στην όλη τη διήγηση του μεταφραστή της Τιζανγκάρα. Μια πολύ όμορφη αφήγηση του ίδιου για την σύλληψη του,  την οποία άκουσε από τον πατέρα του: 

"Κάθε φορά που αυτός με τη μητέρα μου άρχιζαν τα ζαχαρώματα, κι ενόσω το έκαναν, ο ουρανός πάντα ξεσπούσε σε νεροποντή. Χαλασμός κόσμου, και το ζευγάρι δεν έλεγε να ξεκολλήσει αφήνοντας τις αγάπες. Λες και δεν υπήρχε κόσμος ούτε βροχή. Είχαν τους λόγους του: εδώ και χρόνια, χωρίς καμία διακοπή, έφτιαχναν το πρώτο τους το παιδί. Έλεγαν πως κάθε φορά που έσμιγαν τα κορμιά τους, έφτιαχναν κι ένα κομμάτι απ΄το κορμάκι του αναμενόμενου.
  -Απόψε θα φτιάξουμε τα μάτια του.
  Και για να είναι αυτά το προϊόν εκείνης ειδικά της νύχτας, διάλεξαν να κάνουν έρωτα στο φεγγαρόφωτο."

  Στη Μοζαμβίκη, πριν την ανεξαρτησία της, υπήρχε μια πολύ ισχυρή και ευημερούσα ελληνική παροικία. Συμβίωνε μαζί με τους ντόπιους και πλήθος άλλων φυλών, που έδιναν έναν αέρα κοσμοπολιτισμού στην περιοχή. 

Από το επίμετρο του βιβλίου, σας παρουσιάζω κι αυτό το ποίημα, ενός άλλου λευκού, Μοζαμβικανού ποιητή, του Rui Knopfli, που γράφει:

Πηνελόπη

γεννημένη και αναθρεμμένη στο Άλτου-Μαέ

θυγατέρα του Χρίστου της καντίνας

εγγονή του Αριστοτέλη του φουρνάρικου

γειτόνισσα του Καρίμο, του μουνιέ,

της γωνίας,

αδελφή της Ελληνίδας Σοφίας

εξακολουθείς να υφαίνεις

και να ξεϋφαίνεις

ίσαμε το ηλιοβασίλεμα

τη δαντέλα του σεντονιού σου

-ωχρή σκιά του μύθου-

ενόσω προσμένεις

τον ξάδερφο σου Οδυσσέα,

από κει πέρα από το Σιμπούτου

για το χλιδάτο γάμο σου

στη λέσχη.

Είναι ιδιαιτέρως αποκαλυπτικό και για την παροικία αλλά κυρίως για τη διαχρονική παγκοσμιότητα της ελληνικής γραμματείας.

  Ένα βιβλίο, που στην αρχή σε ξενίζει, ίσως και να σε δυσκολεύει ακόμα να αντιληφθείς πιο είναι το διακύβευμα της όλης υπόθεσης, αλλά όσο προχωράς αντιλαμβάνεσαι τα μεγάλα διλήμματα των λαών που ξαφνικά καλούνται να διαχειριστούν την ελευθερία τους.

  Το βιβλίο των εκδόσεων Gutenberg της σειράς ALDINA, έχει εκδοθεί στο πολυτονικό σύστημα, πράγμα που στην ανάγνωση μου περνούσε απαρατήρητο. Ίσως κάποιοι βαθύτεροι μελετητές της γλώσσας να βρίσκουν ένα ενδιαφέρον στα τονικά σημεία, αλλά στον απλό αναγνώστη, που διαβάζει για να απολαύσει μία ιστορία, δεν του λένε και πολλά πλέον.

ΥΓ: Παρόμοιοι προβληματισμοί για την τύχη των αποίκων, δεύτερης, τρίτης και παραπάνω γενιάς, μου δημιουργήθηκαν διαβάζοντας πρόσφατα το "Μαύρο Αλγέρι" του Αλγερινού, Γαλλικής καταγωγής Maurice Attia. Εκεί τα ιστορικά γεγονότα ήταν πολύ πιο δραματικά.
      Και τα δύο βιβλίο είχαμε τη χαρά να τα διαβάσουμε στα πλαίσια της ανάγνωσης βιβλίων, στη Λέσχη Ανάγνωσης Δράμας.

  (1) Σαλαζάρ:  António de Oliveira Salazar, Πορτογάλος δικτάτορας, ο οποίος κυβέρνησε τη χώρα του από το 1932 έως το 1968.
  (2) ξένος: Ξένους θεωρεί όχι μόνο τους λευκούς, αλλά και οποιονδήποτε δεν κατάγεται από τα δικά του μέρη.