Η εγγονή του Bernhard Schlink

      Η τελευταία μου εγγραφή για το 2023, ήθελα να είναι μία από τις  ΒιβλιοΑναγνώσεις μου. Ένα βιβλίο, που αγάπησα στη χρονιά που μας πέρασε, που με προβλημάτισε αλλά και μου χάρισε την ελπίδα ότι τίποτα απ΄ όσα κάνουμε στον άξονα της ανθρωπίνων αξιών δεν πάει χαμένο.

  Η εγγονή του Γερμανού συγγραφέα, Bernhard Schlink , (γνωστού από το best seller, Διαβάζοντας τη Χάννα) είναι ένα μυθιστόρημα, που μιλά κυρίως για τις σχέσεις των ανθρώπων και πως αυτές επηρεάζονται από τις κυρίαρχες ιδεολογίες κάθε τόπου ή εποχής.   Ο Schlink αριστοτεχνικά τοποθετεί τους ήρωες του στον ιστορικό χρόνο, η πλοκή του έργου είναι συναρπαστική και το απρόσμενα αισιόδοξο τέλος, ικανοποίησε τις προσδοκίες μου.

  Το μυθιστόρημα αυτό χωρίζεται σε δύο μέρη. Στο πρώτο μέρος μαθαίνουμε για τη γνωριμία του Δυτικογερμανού Κάσπαρ και της Ανατολικογερμανίδας Μπίγκιρτ,  το 1964, στο Ανατολικό Βερολίνο με την ευκαιρία της Γιορτής της Πεντηκοστής, όπου μαζεύονταν νέοι και από τις δύο πλευρές της πόλης. Μαθαίνουμε για τη σφοδρή επιθυμία της Μπίγκιρτ να αποδράσει προς τη Δύση, όπου θα είχε την ελευθερία να ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο, για τις ιδιορρυθμίες της αλλά και τη μοναχική της ζωή, παρά την ανιδιοτελή αγάπη, που δέχεται από τον σύζυγό της τον Κάσπαρ.  Μα αυτό που συγκλονίζει τον Κάσπαρ δεν είναι μόνο ο ξαφνικός θάνατος της Μπίγκιρτ, αλλά και η ανακάλυψη του μεγάλου μυστικού της γυναίκας του. Προτού φύγει από την Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, για να ζήσει μαζί του, είχε γεννήσει ένα κοριτσάκι το οποίο εγκατάλειψε σε μια φίλη της με την εντολή να το αφήσει σε κάποιο ίδρυμα ή την εκκλησία. Ζούσε στη σκιά αυτού του γεγονότος, μην τολμώντας να το μαρτυρήσει ούτε στον άντρα της, διστάζοντας να το αναζητήσει, έως ότου έπεσε το τείχος και ενοποιήθηκε και πάλι η Γερμανία. Τότε δειλά δειλά άρχισε την αναζήτηση της κόρης που εγκατέλειψε έχοντας πολλές ενοχές, μα την πρόλαβε ο θάνατος.

Ο Ναζισμός επανακάμπτει στη σημερινή Γερμανία

  Στο δεύτερο μέρος, ο εβδομηντάρης πια Κάσπαρ, με τα ελάχιστα στοιχεία που έχει αφήσει η γυναίκα του, αποφασίζει να ψάξει την χαμένη κόρη της. Με μεθοδικότητα αλλά και τύχη την βρίσκει παντρεμένη, σε μια αγροτική κοινότητα εθνικιστών στην Κάτω Σαξωνία, με ένα κοριτσάκι δεκατεσσάρων ετών, την Ζίγκρουν. Η ζωή τους εμπνέεται από τα ιδεώδη του εθνικοσοσιαλισμού, πιστεύουν "στην ανωτερότητα της Γερμανικής φυλής και ονειρεύονται ότι μια μέρα, το σάπιο κατεστημένο που κυριαρχεί θα καταπέσει και με τη δική τους συνδρομή, για να δημιουργηθεί μία μεγάλη και ισχυρή Γερμανία. Μια Γερμανία όπου κάθε φυλετική ή κοινωνική μειονότητα θα εξαλειφθεί, μια Γερμανία που θα ανήκει στους νόμιμους ιδιοκτήτες της". 

  Ο Κάσπαρ θεωρεί, ότι οφείλει να καταβάλει κάθε προσπάθεια, για να απεγκλωβίσει τη νεαρή Ζίγκρουν, την εγγονή του εξ αγχιστείας, από τις αναχρονιστικές απόψεις με τις οποίες μεγαλώνει. 

  Δεν θα αποκαλύψω αν το κατορθώνει τελικά, ούτε ποια μέθοδο χρησιμοποιεί. Αυτά τα αφήνω για τον μελλοντικό αναγνώστη αυτού του ενδιαφέροντος μυθιστορήματος. Αν και πολλές φορές ο πρωταγωνιστής του μυθιστορήματος, ο Κάσπαρ, φτάνει στα όρια του, επιδεικνύει αξιοθαύμαστη υπομονή αλλά και επιμονή στην προσπάθεια του αυτή. Εξάλλου όπως καταλαβαίνετε κι εσείς, δεν είναι και πολύ εύκολο ένας εβδομηντάχρονος να  μεταπείσει μία έφηβη, που πέρα από τις παγιωμένες αντιλήψεις της είναι και πολύ έξυπνη. 

  Ο Bernhard Schlink, μέσα από το μυθιστόρημα Η εγγονή, καταπιάνεται με κάποια από τα σοβαρά πολιτικά ζητήματα της χώρας του, όπως:

 α) Τις δύο μεταπολεμικές Γερμανίες με τα διαφορετικά πολιτικά συστήματα, τα οποία λίγο πολύ είναι γνωστά σε όλους μας. Εντύπωση μου έκανε η πληροφορία, ότι κάποιος μπορούσε να μετακινηθεί από το Δυτικό Βερολίνο προς το Ανατολικό, διαμέσου κάποιας επίσημης πύλης εισόδου, με μόνον περιορισμό ότι έπρεπε να το έχει εγκαταλείψει ως τα μεσάνυχτα. Το αντίθετο δεν επιτρεπόταν, αφού πολλοί Ανατολικογερμανοί επιθυμούσαν να δραπετεύσουν στην Δύση, μην αντέχοντας την έλλειψη των ατομικών ελευθεριών και τον απομονωτισμό τον οποίο έπρεπε να υπομένουν οι κάτοικοι της Λ.Δ.Γ. (όπως και η Μπίγκιρτ).

β) Την υποτίμηση που ένιωθαν οι Ανατολικογερμανοί, από τους Δυτικογερμανούς, όχι μόνο μετά την πτώση του τείχους και την ενοποίηση της χώρας, αλλά και πριν. Η Δυτική Γερμανία, ήταν μια πλούσια βιομηχανική χώρα, με ανεπτυγμένη τεχνολογία, όπου όλα λειτουργούσαν εντός του καπιταλιστικού οικονομικού πλαισίου αλλά με ατομικές ελευθερίες. Τους Ανατολικογερμανούς τους περιφρονούσαν διότι είχαν υποκύψει σε ένα πολιτικό σύστημα, που όσες επιτυχίες κι αν είχε, δεν μπορούσε να τους φτάσει. Αλλά και οι ίδιοι οι Ανατολικογερμανοί ένιωθαν μειονεκτικά έναντι των Δυτικών, βλέποντας την υστέρηση τους σε βασικούς τομείς της οικονομίας, της παιδείας, των ελευθεριών κλπ.

γ) Μια ακροδεξιά που αναπτύχθηκε στην πρώην Ανατολική Γερμανία, κυρίως ως αντίδραση σε εκείνο το πολιτικό σύστημα, που καταδίκασε την μισή Γερμανία, να ζει στη σκιά της άλλης μισής. Μια ακροδεξιά, που στο μυθιστόρημα αυτό είναι υπαρκτή αλλά κατακερματισμένη σε διάφορες ομάδες, σε αντίθεση με αυτό που γίνεται στη σημερινή Γερμανία, όπου το ακροδεξιό κόμμα AFD, έχει το 21% των ψηφοφόρων να το υποστηρίζουν. Μόνο που τώρα αντλεί τη δύναμή του από την απογοήτευση των

Bernhard Schlink

Γερμανών από την τρικομματική τους κυβέρνηση, που εμφανίζεται αδύναμη να δώσει λύση στα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα της χώρας.

  Κλείνοντας θα έλεγα, ότι το μυθιστόρημα αυτό μου άρεσε, διότι ο Schlink  ακουμπά στην ιστορία της σύγχρονης Γερμανίας, για να μας μιλήσει για τον έρωτα, την αληθινή αγάπη, τις δύσκολες σχέσεις (Κάσπαρ - Μπίγκιρτ, Κάσπαρ - Ζίγκρουν), τον πόθο της ελευθερίας και την αξία της πάλης ενάντια στις σκοταδιστικές ακροδεξιές απόψεις, που κατακλύζουν όχι μόνο την Γερμανία αλλά και ολόκληρη  την Ευρώπη πλέον.

Στείλε μήνυμα...

   Η ιστορία μου αυτή εντάσσεται στα πλαίσια του συγγραφικού δρώμενου, που διοργανώνει η  marypertax, μέσα από το ιστολόγιο της ΓΗΙΝΗ ΜΑΤΙΑ.

    «Τα βιβλία διεγείρουν τη σκέψη και ευχαριστούν την ψυχή.»

   Έτσι κατέληξε ο δάσκαλος στη σύντομη εισήγησή του, με την ευκαιρία του ανοίγματος της μικρής βιβλιοθήκης ενός ορεινού χωριού, σε κάποια περιοχή της Μακεδονίας. Δεν έχει σημασία ποιο ήταν αυτό το χωριό, ούτε ποια ήταν αυτή η περιοχή. Τα παρακάτω θα μπορούσαν να είχαν ταράξει τον καθένα, που αγαπάει το βιβλίο. Στην προκειμένη περίπτωση όμως ήταν ο Λευτέρης, ο οποίος από την στιγμή που ο δάσκαλος του ενεχείρισε το πρώτο βιβλίο για να το διαβάσει στις διακοπές των Χριστουγέννων, άλλαξε η ζωή του. Ακόμα το θυμάται, ήταν ένας τόμος από μια επιστημονική εγκυκλοπαίδεια και μάλιστα με έγχρωμες φωτογραφίες. Μπορεί να μην καταλάβαινε πολλά από αυτά που διάβαζε ή έβλεπε, αντιλήφθηκε όμως ότι έξω από τα στενά σύνορα του τόπου του, υπήρχε ένας κόσμος άγνωστος σε αυτόν, με τεχνολογικά και επιστημονικά θαύματα τα οποία λαχταρούσε πλέον μια μέρα να γευτεί από κοντά. Κοντά σε εκείνο το βιβλίο, ήρθαν και άλλα, λογοτεχνικά, με σπουδαίες ιστορίες, που είχαν την ικανότητα να τον διακτινίσουν  σε άλλους τόπους, σε ιστορικούς χρόνους και διαφορετικές κοινωνίες. Ένας μαγικός κόσμος είχε ανοιχτεί για τα καλά μπροστά του.

  Στο σχολείο προόδευε και οι γονείς του τον καμάρωναν. Αν και ήξεραν ότι οι διαφαινόμενες σπουδές του θα τους ζόριζαν οικονομικά, ήταν διατεθειμένοι να κάνουν τα πάντα για να πραγματοποιήσει το όνειρό του. Ήθελε να σπουδάσει ψυχίατρος, ήθελε να ασχοληθεί με την έρευνα και ονειρευόταν να βρει τον τρόπο όπου θα γιατρευόταν κάθε εσωτερικός πόνος του ανθρώπινου σώματος. Η επιθυμία του αυτή  γεννήθηκε, όταν διάβασε την Φόνισσα του Παπαδιαμάντη και κεραυνοβολήθηκε από την αποτρόπαια πράξη της Φραγκογιαννούς, όπου ο δικός της πόνος για τη σκληρή ζωή που πέρασε, την οδήγησε σε μια σειρά δολοφονιών μικρών κοριτσιών.

   Τελείωσε τις σπουδές του στην Ιατρική της Θεσσαλονίκης κι όπως έκαναν πολλοί, έφυγε για έξω για να συνεχίσει τις σπουδές του. Έκανε το Μεταπτυχιακό και στη συνέχεια Διδακτορικό στο Μόναχο, ασπάστηκε τον νέο τρόπο ζωής στα ξένα και αποφάσισε να μείνει εκεί πλέον για πάντα. Πάντα πορευόταν με το βιβλίο δίπλα του, είτε ήταν τα πανεπιστημιακά εγχειρίδια είτε κάποιο μυθιστόρημα. Έφτιαξε και τη δική του οικογένεια, στην Γερμανία, εκεί ζούσε πια, με την Ούλμα, γιατρός κι αυτή. Μεταξύ των άλλων μοιράζονταν το κοινό τους πάθος για το βιβλίο. Δυο παιδάκια έκαναν, ένα αγοράκι και ένα κοριτσάκι τα οποία τα καμάρωναν όσο μεγάλωναν, χαίρονταν που τα έβλεπαν να αγαπούν κι αυτά το βιβλίο, ενώ φρόντιζαν τακτικά να επισκέπτονται την Ελλάδα, το χωριό του αλλά και τις υπέροχες παραλίες της. Το αγόρι από μικρό εκδήλωσε την επιθυμία του να ακολουθήσει την καριέρα των γονιών του, παρόμοια σκεφτόταν και η κόρη τους χωρίς να έχει αποφασίσει όμως τι ακριβώς ήθελε να σπουδάσει. Μέχρι την εφηβεία της.

  Ξαφνικά η όλη καλή συμπεριφορά της άλλαξε, έγινε επιθετική, αρνήθηκε να τους ακολουθήσει στην Ελλάδα, αρνήθηκε ακόμα και να μιλά στον πατέρα της ελληνικά, όπως το συνήθιζαν μέχρι τότε. Η μητέρα της ένα πρωί που έλειπε στο σχολείο, έψαξε τα πράγματα της, το μυαλό της πήγαινε στα χειρότερα κι αυτά δεν άργησαν να αποκαλυφθούν μπροστά της. Φυλλάδια τα οποία προπαγάνδιζαν μια Νέα Γερμανία, ξενοφοβική, όπου  ονόμαζαν εχθρό κάθε κοινωνική ή φυλετική μειονότητα, όπου υπενθύμιζαν την ξεχασμένη ανωτερότητα του Γερμανικού Έθνους  κι ένα πλήθος βιβλίων, που εκθείαζαν το Ναζιστικό παρελθόν της χώρας. Η κόρη τους είχε ενταχθεί σε μια από τις πολλές ακροδεξιές ομάδες, που τα τελευταία χρόνια, ειδικά μετά την επανένωση της Γερμανίας, είχαν αναπτυχθεί σε όλη την χώρα. 

  Στην αρχή οι γονείς της, προσπάθησαν να της θυμίσουν, όλα όσα της είχαν μάθει, για την αξία της Δημοκρατίας, για τις ελευθερίες που μπορούσαν να απολαμβάνουν, για την ειρηνική συνύπαρξη των Λαών, για τις ωμότητες που διέπραξε το Ράιχ κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όχι μόνο κατά των ξένων αλλά και ενάντια στον ίδιο τον Λαό του. Όχι μόνο παρέμεινε αμετάπειστη αλλά σε κάθε δικό τους επιχείρημα είχε να αντιτάξει και κάποιο τρελό τσιτάτο - το  οποίο πίστευε - από τα νέα της αναγνώσματα, τα οποία τα είχε αποστηθίσει όπως ο φανατικός θρησκευόμενος τα ιερά του βιβλία.

  Αυτό που τους ήταν αδύνατον να χωνέψουν, ήταν ότι μέσα τους, μεταξύ των άλλων, γκρεμίστηκε η πίστη τους για την αξία του βιβλίου. Ο Λευτέρης θυμόταν πάντα τα λόγια του δασκάλου του: Τα βιβλία διεγείρουν τη σκέψη και ευχαριστούν την ψυχή και πράγματι εκείνον τον είχαν κάνει καλύτερο άνθρωπο. Το ίδιο και η Ούλμα, μέσα από τα αναγνώσματά της, από μικρή είχε μάθει να αγαπάει τον συνάνθρωπο της, να πιστεύει στην συμφιλίωση και την ανεκτικότητα μεταξύ των Λαών, στην ειρηνική συμβίωση όλων των ανθρώπων. Και τώρα τα βιβλία, αυτές οι πηγές γνώσης  που όλοι εκθειάζουν, είχαν κάνει την κόρη τους ένα πλάσμα τελείως ξένο γι'  αυτούς, έναν άνθρωπο που μισούσε ότι δεν έμοιαζε με τον ιδεατό άνθρωπο που αντικατόπτριζε την άποψη της για την ανωτερότητα των Γερμανών. 

  Έφταιγε όμως το βιβλίο; 

  Μήπως κι αυτό δεν είναι ένα εργαλείο, που εξαρτάται από την χρήση του αν θα ωφελήσει ή όχι τον άνθρωπο; 

  Μήπως η σκέψη αυτή τελικά είναι πολύ απλοϊκή; 

  Τι περιέχουν τα βιβλία; 

  Την ομορφιά του κόσμου, την ανώτερη διανοητική δημιουργία του ανθρώπου, την ελπίδα, την επανάσταση,  τα όμορφα συναισθήματα.

  Μόνο; 

  Αλλά και την σκληρή πραγματικότητα του κόσμου, την αντίθεση σε όσα θεωρούμε ως δεδομένα, τον διχασμό, αλλά και το μίσος, τον φόβο για καθετί το ξένο. 

  Δεν μας κάνουν λοιπόν μόνο τα βιβλία σωστούς, χρειάζεται να μεγαλώνεις σε στιβαρές ηθικές βάσεις, χρειάζεται ένα αξιακό σύστημα ιδεών, που να τοποθετεί στη κορυφή όλων τον άνθρωπο.

  Αν τα έχεις αυτά, τότε ναι, και το βιβλίο σε βοηθάει να γίνεις καλύτερος, αν όχι, έστω κι αν είσαι φανατικός αναγνώστης, το βιβλίο θα σε οδηγήσει προς την αντίθετη πλευρά, αυτήν που όπως φαίνεται, διάλεξε και η κόρη του Λευτέρη και της Ούλμα.