Κωνσταντινούπολη! με τα μάτια της ψυχής ... (2)

19 Δεκ 2014

Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο του Θωμά Κοροβίνη, "55". Αναφέρεται στη ζωή της άλλοτε ακμάζουσας ελληνικής κοινότητας της Πόλης και τα καθοριστικά, δραματικά γεγονότα του Σεπτέμβρη του 1955. Συνήθως, αυτό που μου αρέσει όταν διαβάζω ένα βιβλίο, είναι ότι καθώς ξεφυλλίζεις τις σελίδες του, πραγματοποιείς ένα νοερό ταξίδι, σε άλλους τόπους, χρόνους, καταστάσεις... μετέχεις σε ένα ταξίδι φυγής από την πεζή πραγματικότητα. 

Με το βιβλίο αυτό, το ταξίδι ήταν ...οδυνηρό. Απέραντη θλίψη με κυρίεψε, καθώς ξετυλιγόταν μπροστά μου η ζωή της Ταταυλιανής Μαρίκας. Δεν είναι λίγο, να συνειδητοποιείς ότι η Βασιλεύουσα του Ελληνισμού, η Πόλη των θρύλων, η Κωνσταντινούπολη των παραδόσεων μας, έχει χάσει την άλλοτε ακμάζουσα ελληνική της κοινότητα. 250.000 Έλληνες κατοικούσαν στην Πόλη στις αρχές του 20 αιώνα. Μια ακμάζουσα κοινότητα, με επιχειρηματική δύναμη, με ζηλευτά σχολεία, με ιδιαιτερότητες αλλά και έναν κοσμοπολιτισμό, με ιστορικές καταβολές χιλιετιών... "η αληθινή ψυχή της Πόλης". 
Τι απέμεινε σήμερα; Περίπου 2000 Έλληνες Κωνσταντινουπολίτες, το Πατριαρχείο μας, τα μνημεία μας και πάμπολλα γκρουπ Ελλήνων τουριστών, που την επισκέπτονται κάθε χρόνο.

Πέραν

Θλίψη, απέραντη θλίψη. Η οποία μεγαλώνει όταν αναλογίζομαι, ότι αυτός ο μαρασμός του ελληνικού στοιχείου της Πόλης δεν ήταν αποτέλεσμα κάποιων τυχαίων γεγονότων, αλλά αποτέλεσμα μια μεθοδευμένης Τουρκικής πολιτικής. Μιας πολιτικής που ξεκίνησε από τους Νεότουρκους, υπηρετήθηκε πιστά από το κεμαλικό καθεστώς και πολύ φοβάμαι, ότι ακολουθείται και σήμερα, σε άλλο επίπεδο, πιθανόν πολύ πιο επικίνδυνο για την Πατρίδα μας.

1955 Σεπτεμβριανά

Όλοι όσοι επισκεφτήκαμε την Πόλη, περπατήσαμε στο Πέραν. Φάγαμε γλυκά, χαζέψαμε τις βιτρίνες, "αγχωθήκαμε" με το πλήθος του κόσμου που κάθε απόγευμα κατακλύζει το δρόμο, σταθήκαμε κάτω από τη σημαία του ελληνικού προξενείου. Beyolu σήμερα! Ένας δρόμος, που άλλοτε αντικατόπτριζε την ακμή των Ελλήνων της Πόλης. Ένας δρόμος που σήμερα, απουσιάζει η ψυχή του αν και χιλιάδες συμπατριώτες μας τον περπατούν κάθε χρόνο.

Ταταύλα, σήμερα Kurtulus, η γειτονιά της Μαρίκας, η άλλοτε αμιγώς ελληνική γειτονιά, που σήμερα ακόμα, έστω και μόνο με 800 εναπομείναντες Έλληνες αποτελεί την πολυπληθέστερη ελληνική κοινότητα της Πόλης.  Δείτε αυτό το βίντεο, που κάνει την αντιπαραβολή του χτες με το σήμερα:  

Η Μαρίκα μάζευε γενικά, οτιδήποτε είχε σχέση με την ιστορία της Πόλης. Με οδηγό αυτά που αναφέρονται μέσα στο βιβλίο του Κοροβίνη, φιάχνω κι εγώ μια μικρή συλλογή, από υλικό που βρήκα, πλοηγούμενος στα διάφορα ιστολόγια και πλατφόρμες του διαδικτύου:
" Εκεί στις αρχές του '50 πρέπει να ακούστηκε στην Ελλάδα απ΄ το ραδιόφωνο και το περίφημο τραγούδι της Βέμπο "Γκιουζέλ Σταμπούλ", που έγινε το πιο αγαπημένο μου και το έβαζα σχεδόν κάθε πρωί στο γραμμόφωνο για να με φτιάξει το κέφι μου "  Πάντα η φωνή της Βέμπο συγκινεί, ακούστε το:  

" Να, ψες με το δειλινό, έφτιαξα τον καφέ μου, άναψα το τσιγαράκι μου και έβαλα μια πλάκα στο φωνόγραφο. Το πολίτικο χασάπικο του Ρούκουνα. Ίσα με δέκα φορές το απήλαυσα ":

" Συγχώρεσε με, Ιστανμπούλ" την παρακαλεί εξομολογούμενος ένας σύγχρονος ποιητής, ο Μουσταφά Μουτλού, δηλαδή ο Μουσταφά Ευτυχισμένος, που υπογράφει με το ψευδόνυμο Mustafa Mutkov, επί το σοβιετικότερον. Κι έχεις την αίσθηση,ότι με το ποίημα αυτό ο φίλος ο ποιητής εκφράζει την επιτομή μιας εδραιωμένης βαθιά μέσα μου πεποίθησης, επιβεβαιωμένης και από πολλά άλλα δείγματα, ότι οι Τούρκοι εκστατικοί μπρος στα κάλλη της πολυκουρσεμένης και κατακτημένης απ΄τους προγόνους του Επταλόφου, νιώθουν πως, μισή χιλιετηρίδα σχεδόν μετά, δεν είναι ακόμα έτοιμη να αποτιμήσουν το μέγεθος εκείνης της κατάκτησης:

Να μολύβι

Και να χαρτί

Μου λέει ο μεγάλος αδερφός μου

Γράψε ένα ποίημα

Γράψε ένα αφήγημα

Μπορεί να αντισταθεί στις ομορφιές της

Η ψυχή του ποιητή;

Δες

Η Ισταμπούλ ολόλαμπρη

Ως κι η κορυφή της μυρίζει θάλασσα

Πέρασε βαθιά στις ψυχές των ανθρώπων

Θαμπώνει τα μάτια τους

Γράψε για τα ομορφιές

Που λιώνουν στο βλέμμα τους

Αν θέλεις, πες με αχαΐρευτο

Αν θέλεις πες με ανίκανο

Ό,τι θες να πεις, πες το

Ρίξε μου όλο το σφάλμα

Δε βρίσω λόγια να περιγράψω

Τα κάλλη της

Μου έχεις κάνει μάγια

Κι ακόμη δεν κατάφερα

Να σου γράψω ένα ποίημα

Συγχώρεσέ με

ΙΣΤΑΝΜΠΟΥΛ "

"Ήταν εκείνο το βαρύ χασικλίδικο που τραγουδούσε ο θεός του γραμμοφώνου, ο Πολίτης ο Νταλκάς. 
Δεν ξέρω να έχει η ελληνική μουσική κανέναν άλλο χανεντέ που να βγάζει τέτοια περίτεχνη, δυναμική, ουράνια φωνή σαν του Νταλκά." Απολαύστε τον:   

Όλοι οι λαοί δημιουργούν μια "ολοκληρωτική",  εικόνα για τους άλλους λαούς, ειδικά για εκείνους με τους οποίους γειτονεύουν ή υπάρχουν έντονες διαμάχες. Αυτό συνέβη και μεταξύ των Ελλήνων και των Τούρκων, όπου οι μεν Έλληνες, ποτέ δεν έπαψαν να αισθάνονται είτε σκλάβοι, είτε απειλούμενοι οι δε Τούρκοι αν και βρίσκονταν συνήθως σε σχέση ισχύος, αισθάνονταν τη δύναμη του ελληνικού λαού οι οποίοι πάντα αναγεννιούνταν και κυριαρχούσαν στα οικονομικά πράγματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Λογικό λοιπόν να  δημιουργηθούν διάφορα στερεότυπα ανάμεσα στους δύο λαούς, τα οποία έχουν περάσει στις παραδόσεις μας, στη λογοτεχνία μας και πιθανότατα συντηρούνται εντέχνως και από τις εξουσίες των δύο λαών. Η Μαρίκα παρουσιάζει μια συλλογή παροιμιών, που δείχνουν αυτές τις απόψεις μεταξύ των δυο λαών. Λένε οι Τούρκοι:

"Οι Ρωμιοί και με φουστανέλα και με παντελόνι, Ρωμιοί είναι"
"Εμείς οι Ρωμιοί πέντε μπαϊράκια"
"Τέσσερις Έλληνες, πέντε καπετάνιοι"
"Ρωμαίικος καβγάς, τούρκικος χαλβάς "
"Σήμερα είναι Κυριακή και οι Έλληνες φρενιάζουν"      
Έλληνα ονόμασαν τον κερατά"      
"Στον γκιαούρη δεν αξίζει καλοσύνη"          

Εμείς οι Έλληνες λέμε για τους Τούρκους:
"Αν ακούσεις τους Τούρκους, βάι στους Ρωμιούς"      
"Είτε στο βουνό λύκοι, είτε στο χωριό Τούρκοι"      
"Έχεις Τούρκο φίλο; Κράτα από τα δεξιά κι ένα ξύλο"
"Όπου πατήσει Τούρκου ποδάρι, χορτάρι δεν φυτρώνει"      
"Ο Τούρκος για ναμούς φωνάζει και ναμούς δεν έχει" namous= Τιμή
"Τον Τούρκο φίλευε και τη γυναίκα σου φύλαγε"      
"Τούρκο θρέφεις, σκύλο θρέφεις"      
"Τούρκος έγινες Τζαννή; -Έτσι τόφερε η κατάρα"

"Τις ομορφιές του Γιλντίζ*  τραγούδησε μερακλίδικα μια παλιά ρεμπέτισσα, η Σούλα Καλφοπούλου"
*( περιοχή που λάτρευε η Μαρίκα και την επισκεπτόταν συχνά " συνεπαρμένη από το μαγευτικό περιβάλλον της". Σημερινή περιοχή Μπεσίκτας, στην κορυφή της, ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ, έκτισε το ανάκτορο Γιλντίζ )

Κλείνοντας θα προσθέσω κι ένα πιο σύγχρονο τραγούδι ( 1984 ), αυτό με τίτλο "Πόλη Κωνσταντινούπολη", σε μουσική του Νότη Μαυρουδή, στίχους του Μποσταντζόγλου και ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη.

1955 διωγμός

1955 διωγμός

Κωνσταντινούπολη! με τα μάτια της ψυχής ...

19 Ιαν 2014

  Την Κωνσταντινούπολη, την επισκέφθηκα πριν από λίγα χρόνια,

προ κρίσης... σε μια από εκείνες τις ολιγοήμερες εκδρομές, που οργανώνονται με πούλμαν από τη Βόρεια Ελλάδα. Φυσικά και επισκέφθηκα όλα τα βασικά μνημεία της Πόλης, εντυπωσιακότερο όλων η Αγία Σοφία, αλλά έχω αφήσει και πολλά ακόμα, για κάποια μελλοντική μου επίσκεψη.

  Είναι παράξενο, πως μια πόλη, ( η Πόλη, για μας ), η οποία κατοικείται από 20 εκατομμύρια Τούρκους περίπου και με μια χούφτα εναπομείναντες Έλληνες, μιλά με τόση δύναμη και ζωντάνια στην ψυχή μας. 

 Σε μια πόλη, όπου η Τουρκική σημαία, αναρτάται παντού... σε μια πόλη όπου το μέγεθος αποκτά όλο και μεγαλύτερη αξία, και τα δύο ξένα σε εμάς, μα η καρδιά μας δεν παύει να δέχεται αλλεπάλληλες δονήσεις από το παρελθόν. Η Κωνσταντινούπολη, όσο αποστασιοποιημένα και αν βλέπουμε τα πράγματα, μοιάζει με έναν βράχο πεσμένο στον κήπο μας, τον οποίο αδυνατούμε να πετάξουμε! Βράχος που δημιουργήθηκε από τη συσσώρευση πολλών και διαφορετικών υλικών, στο διάβα όλης της ζωής μας.

Από μικρός, στο νησί μου, μεγάλωσα με τη " Μαρμαροκολόνα "!   Ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα της Παραδοσιακής μας μουσικής, που αντανακλά τη σχέση που είχαν τα νησιά μας με την Πόλη, την Βασιλεύουσα. Παρακάτω βλέπετε τους στίχους και μπορείτε να το απολαύσετε σε δύο εκτελέσεις, μια του Γιάννη Παυλίδη ( μεγάλος Καρπάθιος λυράρης και τραγουδιστής ) και μια με τον Μίλτο Πασχαλίδη. ( στο ίδιο βίντεο)

Στα μάρμαρα του Γαλατά

Φραγκοκιτρολεμονιά

Στα μάρμαρα στην Πόλη

Ετρέλλανες με κόρη

Αούρος πέτρα πελεκά

Φραγκοκιτρολεμονιά

Και πελεκά με το να

τη μαρμαροκολώνα

Κόρη ξανθή επέρασε

Και τον εχαιρέτησε

Κόρη ξανθή του λέει και

κάθεται και κλαίει

Αούρε πουν το χέρι σου

χριστέ και να μουν ταίρι σου

Και πελεκάς με το να

τη μαρμαροκολώνα

  Ή τους στίχους του γνωστού νανουρίσματος, που πάντα ακουγόταν στο κοίμισμα κάποιου κοριτσιού.  

 Κοιμήσου αστρί, κοιµήσου αυγή, κοιµήσου νιὸ φεγγάρι,

κοιμήσου, που να σε χαρεί ο νιος που θα σε πάρει.

Κοιμήσου που παράγγειλα ’ς την Πόλη τα χρυσά σου,

’ς τη Βενετιὰ τα ρούχα σου και τα διαµαντικά σου.

Κοιμήσου που σου ράβουνε το πάπλωμα ’ς την Πόλη,

και σου το τελειώνουνε σαράντα δυο μαστόροι·

’ς τη µέση βάνουν τον αετό, ’ς την άκρη το παγόνι.

Νάνι του Ρήγα το παιδί, του βασιλιά ταγγόνι.

Κοιμήσου και παράγγειλα παπούτσια ’ς τον τσαγκάρη,

νὰ σοῦ τὰ κάνῃ κόκκινα μὲ τὸ µαργαριτάρι.

Κοιμήσου μεσ’  την κούνια σου και ’ς τα παχιὰ πανιά σου,

η Παναγιά ἡ Δέσποινα να είναι συντροφιά σου.

  Βέβαια, και σε όλη τη μαθητική μας ζωή, οι δάσκαλοι πάντα μας μιλούσαν με εμφανή θαυμασμό για την Κωνσταντινούπολη, το Φανάρι και το Πατριαρχείο, για την Αυτοκρατορία, που τα πέρατα της έφταναν ως τα βάθη της Μικράς Ασίας, το Παλάτι, την θαυμαστή Αγία Σοφία και τον Ιππόδρομο, τα απόρθητα τείχη της, τις αυτοκράτειρες και τις δολοπλοκίες, τον Κεράτιο και το Σκούταρι, τις Πτώσεις της αλλά και τον πλούτο της,...
  Μικροί, φροντίζαμε να μη χάνουμε επεισόδιο από τη Λωξάνδρα, την τηλεοπτική σειρά με την αγαπημένη, όσο και παράξενη πολίτικη κουζίνας της και τον αγαπητό σε εμάς Ταρνανά.
  Είδα, τα τελευταία χρόνια, την ταινία Πολίτικη Κουζίνα του Τάσου Μπουλμέτη όπως χιλιάδες άλλοι Έλληνες, μα το μυαλό μου σταμάτησε στην απόφαση του παππού, που αρνήθηκε πεισματικά να εγκαταλείψει, έστω και για λίγο την Πόλη του, παρακινούμενος από ποιον φόβο άραγε;
  Κάθε φορά που η τηλεόραση παρουσιάζει κάποιο ντοκιμαντέρ για την Πόλη, κολλάω στην κυριολεξία... αφήνοντας την εικόνα να με συμπαρασύρει μαζί της στα σοκάκια της Πόλης.
  Άκουγα τον Αλκίνοο Ιωαννίδη να τραγουδά το Βόσπορο αλλά και τη Τουρκάλα Sezen Aksu το Instabul Instabul Olali, δύο μουσικά κομμάτια που αξίζει να ακούσουμε...μέσα τους αντανακλάται η βαθιά σχέση των δύο λαών με τη Βασιλεύουσα της ψυχής τους.

 Διάβασα αρκετά, ότι έχει σχέση με την Πόλη, ταξιδιωτικές αναμνήσεις, ιστορικά μυθιστορήματα, που αναφέρονται σε κάθε εποχή. Ένα ελάχιστο δείγμα:

Κωνσταντινούπολη του Θεόφιλου Γκωτιέ, εκδόσεις Καστανιώτη

Ιστανμπούλ, του Ορχαν Παμούκ, εκδόσεις Ωκεανίδα

Κωνσταντινούπολη του Γιάννη Ξανθούλη, εκδόσεις Μεταίχμιο

και τελευταία το Άγιοι και Δαίμονες: εις την Πόλιν, του Γιάννη Καλπούζου, εκδόσεις Μεταίχμιο. 

  Αυτό το τελευταίο με έκανε να αναλογιστώ τους σημερινούς, τελευταίους Έλληνες της Πόλης, που επιμένουν να δηλώνουν την παρουσία του ελληνισμού εκεί, σε ένα από τα σημαντικότερα σταυροδρόμια της ιστορίας μας, κουβαλώντας στην πλάτη τους, αιώνων ευτυχισμένη ιστορία αλλά και ασύλληπτων διώξεων. 

Κωνσταντινούπολη! κομμάτι του είναι μας! Τόσο μακρινή πια αλλά και τόσο δική μας!