Ιούδας του ΑΜΟΣ ΟΖ

  Από καιρό ήθελα να διαβάσω ένα μυθιστόρημα, κάποιου Εβραίου συγγραφέα. Και η ευκαιρία μου δόθηκε πρόσφατα, όταν έπεσε στα χέρια μου το τελευταίο μυθιστόρημα του Άμος Οζ, Ιούδας. Οι Εβραίοι είναι ένας από τους αρχαίους λαούς της Γης, ένας λαός κατατρεγμένος για πολλούς αιώνες, που υπέστη απίστευτους διωγμούς από τους Χριστιανούς και όχι μόνο, εξαιτίας της "κατάρας" που προσέλκυσαν όταν ζήτησαν να σταυρωθεί ο Χριστός. Βέβαια, κατά καιρούς το μίσος εναντίον τους, κτίστηκε πάνω σε ψεύδη και δοξασίες, όπως ότι είναι άκαρδοι τοκογλύφοι ή ότι σφάζουν τα παιδιά τους για να χρησιμοποιήσουν το αίμα τους για την παρασκευή του άζυμου άρτου. Στη σύγχρονη εποχή οι αντισημίτες  έχουν ως επιχείρημά τους, ότι όλα τα κακά του κόσμου, οφείλονται σε Εβραίους μεγαλοτραπεζίτες, που ελέγχουν τα νήματα της παγκόσμιας οικονομίας. Και το αποκορύφωμα όλων αυτών ήταν το Πογκρόμ των Ναζί εναντίον τους, θανατώνοντας πάνω από 3.500.000 Εβραίους κατά τη διάρκεια του Β' Π.Π. Μετά από αυτό, το 1948 θεωρήθηκε απ' όλα τα κράτη δίκαιο και αναγκαίο να ιδρυθεί ανεξάρτητο Εβραϊκό κράτος στην Παλαιστίνη, που ήταν Αγγλικό προτεκτοράτο. Κι εδώ αρχίζει η μάχη μεταξύ Εβραίων και Αράβων, για το ποιος θα ελέγξει τελικά την Παλαιστίνη. Και οι δύο λαοί, έχουν τα δίκαια τους, και οι δύο θεωρούν προγονική τη γη της Παλαιστίνης, ζητούμενο όμως είναι η ειρήνη, που μετά από τόσα χρόνια συγκατοίκησης σε αυτήν, δεν έχει ακόμα κατακτηθεί. 

  Με τον Ιούδα θα κάνουμε ένα ταξίδι στην ταραγμένη Παλαιστίνη του 1959-60, θα αφουγκραστούμε την επιθυμία για ύπαρξη κράτους των διασκορπισμένων σε όλον τον κόσμο Εβραίων, θα ακούσουμε για το πως αντιμετωπίζουν τον "προδότη" μαθητή του Χριστού (όχι δεν τον θεωρούν ήρωα) αλλά και θα ακούσουμε μια άλλη, καινοφανή άποψη για το ποιος ήταν πράγματι ο Ιούδας. Με στοχαστική διάθεση θα διερευνήσουμε τη σχέση του Ιουδαϊσμού και του Χριστιανισμού αλλά και τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί από τους  Εβραίους για τον Χριστό. Τέλος θα παρακολουθήσουμε την ερωτική ιστορία, δίχως προοπτική, του νεαρού Σμούελ και της χήρας Ατάλια.

  Ο απογοητευμένος από τον χωρισμό του, νεαρός Σμούελ Ας, αναγκάζεται να διακόψει τις σπουδές του μετά τη χρεωκοπία του πατέρα του και καταλήγει στο σπίτι που μένει η Ατάλια Αμπραβανέλ για να κάνει παρέα στον εκκεντρικό, 70χρονο Γκέρσομ Βάλντ παρέα με τις σκιές των Μίχα Βάλντ και Σαλτιέλ Αμπραβανέλ. Προσπαθεί να τελειώσει τη διατριβή του, με θέμα τον μεγάλο προδότη του Χριστιανισμού, τον Ιούδα. Παράλληλα, αναζητεί να μάθει την αλήθεια για τον μέγα "προδότη" των Εβραίων, τον πατέρα της Ατάλια, Σαλτιέλ Αμπραβανέλ. Για τον Ιούδα διατυπώνει την άποψη, ότι παρά τα όσα λέγονται, ήταν ο αυτός που αγαπούσε περισσότερο απ' όλους τον Χριστό και ουδέποτε τον πρόδωσε. Αξίζει να προσεχθεί από τους πιθανούς αναγνώστες του βιβλίου αυτού, το πως στοιχειοθετεί αυτήν την άποψη.

Ιερουσαλήμ 1960

  Στο μυθιστόρημα αυτό πολύ συχνά γίνονται αναφορές στον πρώτο Αραβοϊσραληνό πόλεμο του 1948 και τις ολέθριες συνέπειες του για την Ατάλια και τον πεθερό της, Γκέρσομ Βαλντ. Η πρώτη, χάνοντας τον άντρα της μόλις ένα χρόνο μετά τον γάμο τους και ο δεύτερος, χάνοντας τον γιό του, Μίχα, σε μία ενέδρα των Αράβων. Πολύ έντονη είναι και η παρουσία του νεκρού πατέρα της Ατάλια, του Σαλτιέλ Αμπραβανέλ, του "προδότη" Εβραίου, που είχε το θράσος να προτείνει μια άλλη οδό επίλυσης του παλαιστινιακού, την ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ Εβραίων και Αράβων. Πολύ εμφανής είναι και η ζοφερή εικόνα της χωρισμένης Ιερουσαλήμ, (τότε την παλιά πόλη την είχαν οι Ιορδανοί και την νέα οι Ισραηλίτες) με τους ελεύθερους σκοπευτές, τα μπλόκα, τα τείχη και τα  συρματοπλέγματα, που την χώριζαν στα δύο.

  Και μέσα σε όλα τα παραπάνω, ο Σμούελ ερωτεύεται την μεγαλύτερη του Ατάλια, η οποία ζει πια στον δικό της μοναχικό κόσμο, δύσπιστη με τους άντρες και τα πράγματα που τους ενθουσιάζουν αλλά πρόθυμη να γευτεί, δίχως υποχρεώσεις όμως, τον έρωτα.

  Ο Ιούδας είναι ένα ενδιαφέρον μυθιστόρημα, ικανοποίησε τις προσδοκίες μου και σίγουρα με έκανε σοφότερο, τουλάχιστον για αυτά που θέλει η Εβραϊκή πλευρά στην Παλαιστίνη. Κατόρθωσε να με συμπαρασύρει στην υποφωτισμένη και καταθλιπτική οικία της Ατάλια, κατόρθωσε να με κάνει να αισθανθώ τη υγρασία του χειμώνα που διαδραματίζεται η ιστορία και κατόρθωσε να με κάνει σε μεγάλο βαθμό, να συμπάσχω με τους ήρωες του. Τι άλλο χρειάζεται για να θεωρηθεί μια ιστορία επιτυχημένη;

  Ο  Άμος Οζ γεννήθηκε στην Ιερουσαλήμ το 1939 και πέθανε το 1918. Σε όλα τα έργα του "έψαχνε" την αλήθεια γύρω από την ύπαρξη του Ισραηλινού κράτους. Είχε ταχθεί από πολύ νωρίς με την άποψη, ότι η μόνη βιώσιμη λύση για το παλαιστινιακό, είναι η ύπαρξη δύο κρατών, ενός Εβραϊκού και ενός Παλαιστινιακού. Υποστήριξε το δικαίωμα αυτοάμυνας του Ισραήλ, ήταν υπέρ του τοίχους της ντροπής που χωρίζει τους δύο λαούς αλλά αντιτίθετο σθεναρά σε κάθε επιθετική ισραηλινή στρατιωτική επιχείρηση όπως και ήταν αντίθετος στην πολιτική του εποικισμού αραβικών εδαφών.

Ευάγγελος Ζάππας και Ολυμπιακοί Αγώνες.

   Σε λίγους είναι γνωστή η ιστορία του μεγάλου μας ευεργέτη, Ευάγγελου Ζάππα. Και σε ακόμη λιγότερους η σχέση του με την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων, όπως την οραματίστηκε αυτός στα πρώτα του βήματα, που έκανε το Ελληνικό κράτος κατά τον 19ο αιώνα.

Ευάγγελος Ζάππας (1800-1865)

  Ο Ευάγγελος Ζάππας γεννήθηκε στην Βόρειο Ήπειρο το 1800 και μόλις δεκατριών ετών στρατολογήθηκε από τον Αλή Πασά. Στην Ελληνική Επανάσταση πολέμησε δίπλα στον αρχιστράτηγο, Μάρκο Μπότσαρη. Το 1824, τον βρίσκομαι να μάχεται με τον βαθμό του ταξίαρχου.  Με την απελευθέρωση, μεταναστεύει στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, δημιουργεί σχέσεις με τα μοναστήρια της περιοχής και αναλαμβάνει την καλλιέργεια μεγάλων αγροτικών εκτάσεων, που τους ανήκαν. Η ενασχόληση του αυτή του αποφέρει μεγάλα κέρδη. Κάνει πολλές δωρεές, μεταξύ αυτών ήταν και η ίδρυση σχολείων στα χωριά της ιδιαίτερης πατρίδας του. 

  Ένα από τα μεγαλύτερα οράματά του Ευάγγελου Ζάππα ήταν η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα. Σε μια εποχή, που ελάχιστοι πίστευαν σε αυτό το όνειρο, όπως ο ρομαντικός ποιητής Αλέξανδρος Σούτσος, αυτός θέτει ως σκοπό της ζωής του, να το πραγματοποιήσει με κάθε τρόπο. Έτσι ξεκινά τακτική αλληλογραφία με την τότε κυβέρνηση της Ελλάδας (περίπου το 1850), όπου δηλώνει τη βούληση του να αναλάβει εξ ολοκλήρου τη χρηματοδότησή τους. Πέρα από την οργάνωσή τους, χρηματοδοτεί και τη δημιουργία του πρώτου κτιρίου, που θα χρησιμοποιούνταν για τους αγώνες αυτούς, το περίφημο Ζάππειο Μέγαρο και την αναστύλωση του Παναθηναϊκού Σταδίου, για να πραγματοποιούνται οι αγώνες. Δυστυχώς το Ζάππειο ποτέ δεν εκπλήρωσε την αρχική επιθυμία του δωρητή, να είναι το στρατηγικό κέντρο της διεξαγωγής των Αγώνων, το οποίο θα κτιζόταν σε σημείο ψηλότερο του Σταδίου (στον λόφο του Αρδηττού) για να εποπτεύει τους αγώνες από ψηλά. Κατόπιν πρότασης της τότε κυβέρνησης και την αποδοχή τελικά του Ζάππα, κτίστηκε στη σημερινή του θέση και χρησιμοποιήθηκε ως χώρος εκθέσεων της Αγροτικής παραγωγής της χώρας μας. Σήμερα τη διαχείριση του Ζαππείου Μεγάρου και των κληροδοτημάτων του Ζάππα, έχει η Επιτροπή Ολυμπίων και Κληροδοτημάτων.

Ζάππειον Μέγαρο. Κτίστηκε πάνω σε σχέδια του
Θεόφιλου Χάνσεν, από το 1874 ως 1888.

  Στον πολύ κόσμο, είναι άγνωστη αυτή η ιστορία και μάλιστα έχει την εντύπωση ότι οι Ολυμπιακοί αγώνες, για πρώτη φορά τελέστηκαν στην Αθήνα το 1896. Η αλήθεια όμως είναι, ότι η επιθυμία του Ευάγγελου Ζάππα, να αναβιώσουν οι Ολυμπιακοί αγώνες στην Αθήνα, πραγματοποιήθηκε πολύ πιο πριν και μάλιστα σε εποχές που η έννοια του αθλητισμού, δεν ήταν και πολύ γνωστή. 

   Και όχι μόνο μία φορά, αλλά τέσσερις φορές. Σε αυτούς συμμετείχαν Έλληνες αθλητές από την Πατρίδα μας αλλά και από την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι πρώτοι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες ή Ολύμπια κατ΄ άλλους, έγιναν το 1859, στην σημερινή πλατεία Κοτζιά, δίχως όμως επιτυχία. Η αποτυχία τους οφείλεται στην απουσία εμπειρίας για τη διοργάνωση τέτοιων αγώνων, δεν υπήρχαν κανονικοί αθλητές αλλά μπορούσε να συμμετάσχει όποιος ήθελε και η αστυνομία δεν είχε σχέδιο για να τηρηθεί η αναγκαία τάξη από τον κόσμο που συνέρρευσε στην κλειστή πλατεία για να δει τους αγώνες.

Μετάλλιο για τον πρώτο νικητή των
αγώνων του 1875. Από τη μία ο
Βασιλεύς Γεώργιος και από την άλλη
γράφει:
Αγωνοθέτης Ευάγγελος Ζάππας.

  Οι δεύτεροι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το 1870 στο ανακαινισμένο Παναθηναϊκό Στάδιο, με πολύ μεγάλη  επιτυχία.  Εγγράφηκαν κανονικά αθλητές για να αγωνιστούν, φορούσαν στολή και σανδάλια δερμάτινα, ορκίστηκαν μπροστά στην ελλανόδικο επιτροπή που αποτελούνταν από καθηγητές του Πανεπιστημίου. Εκεί ακούστηκε και ο πρώτος Ολυμπιακός ύμνος, γραμμένος από τον Γεώργιο Ορφανίδη, καθηγητή της Γεωπονικής Σχολής και μελοποιημένος από τον μουσικοδιδάσκαλο Παριζίνη. Τους αγώνες παρακολούθησε η Βασιλική οικογένεια, όλοι οι επίσημοι των Αθηνών και πλήθους κόσμου. Υπολογίζεται ο αριθμός αυτός στους 30,000, όσοι ήταν δηλαδή και οι κάτοικοι της Αθήνας τότε.

  Οι τρίτοι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το 1875 και πάλι στο
Παναθηναϊκό Στάδιο, με οργανωτή τους, τον Ιωάννη Φωκιανό, διευθυντή του Δημόσιου Γυμναστηρίου. Σε αυτούς συμμετείχαν μόνο 18 αθλητές. Παρά την πολύ καλή προσπάθεια του Φωκιανού, οι αγώνες δεν είχαν την αναμενόμενη επιτυχία. Αν και η Βασιλική οικογένεια δεν τους παρακολούθησε, ο κόσμος που μαζεύτηκε ήταν πολύ πιο πάνω από τις δυνατότητες του Σταδίου, με αποτέλεσμα να καταληφθεί και ο στίβος από τους θεατές.

  Οι τέταρτοι Ζάππειοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν το 1889 στο Κεντρικό Γυμναστήριο του Φωκιανού, με οργανωτή και πάλι τον Ιωάννη Φωκιανό. Σε αυτούς τους αγώνες λόγω διαφωνιών, δεν συμμετείχε η Ζάππειος Επιτροπή, που αναλάμβανε την χρηματοδότηση των αγώνων μέχρι τότε. Δώδεκα αγωνίσματα έγιναν, με απόλυτη τάξη και καλή οργάνωση. Δόθηκαν μετάλλια και διπλώματα και υπήρχαν χορηγοί.

   Οι αγώνες αυτοί, με τα λάθη και τις επιτυχίες τους, χάρισαν μια σημαντική τεχνογνωσία στην Πατρίδα μας, στη διοργάνωση τέτοιων αγώνων, η οποία φάνηκε στην άρτια τέλεση των πρώτων Διεθνών Ολυμπιακών Αγώνων, το 1996, στην Αθήνα.

Το Παναθηναϊκό Στάδιο το 1896, κατά την τέλεση των πρώτων
Σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων. Η ανακαίνιση του έγινε εκ νέου 
με χρηματοδότηση του μεγάλου Εθνικού Ευεργέτη Γεώργιου Αβέρωβ

  Βλέπουμε λοιπόν ότι η Ολυμπιακοί αγώνες, έχουν μια ιδιαίτερη σημασία για την πατρίδα μας, υπήρχαν άνθρωποι που τους οραματίστηκαν πολύ πριν γίνουν παγκόσμιο θέαμα (Ρήγας Φεραίος, Ευάγγελος Ζάππας, Αλέξανδρος Σούτσος) και όταν πια ο βαρώνος Πιερ ντε Κουμπερτέν μαζί με τον Δημήτριο Βικέλα θεσμοθετούσαν τους Σύγχρονους Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες, η Ελλάδα είχε την τεχνογνωσία, όχι μόνο να πετύχουν οι αγώνες αλλά και να δείξει στον υπόλοιπο κόσμο τον τρόπο επιτυχούς εκτέλεσης τους. Τώρα αν θα θέλατε να αναρωτηθείτε, τι σχέση έχουν εκείνοι οι πρώτοι, ειδυλλιακοί αγώνες του Ζάππα με το σημερινό εμπορικό και τηλεοπτικό θέαμα, νομίζω ότι η απάντηση είναι εύκολη. Το θετικό όμως είναι, ότι οι νέοι αθλητές, ακόμη και σήμερα, ονειρεύονται ν' ανέβουν στο Ολυμπιακό βάθρο, την ύψιστη τιμή για έναν αθλητή και δεν φείδονται κόπων για να πετύχουν αυτό τον σκοπό τους. Αν και κάποιοι χάνουν την αίσθηση του Ολυμπιακού Πνεύματος περί του "ευ αγωνίζεσθαι", οι περισσότεροι νέοι, θέλω να πιστεύω, παραμένουν πιστοί στις αξίες του. 

ΥΓ: Η έμπνευση για τις δύο τελευταίες μου εγγραφές, οφείλεται στο μυθιστόρημα του Δημήτρη Τζιώτη, Η Ιδέα του φωτός. εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ

Ολυμπιακοί αγώνες, ένα libretto και μια μετάφραση του από τον Ρήγα Βελεστινλή

  Αν και οι αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματοποιήθηκαν ως τα 390 μ.Χ. όταν ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος απαγόρευσε την τέλεση κάθε παγανιστικής τελετής, η μνήμη και οι υψηλοί συμβολισμοί τους παρέμειναν ζωντανοί, έστω και σε λήθαργο, σε όλα τα επόμενα χρόνια. Κι όταν κατά  την περίοδο της Αναγέννησης, όπου η ανθρωπότητα έσκυψε και πάλι πάνω στα συγγράμματα των αρχαίων Ελλήνων και ανασύρθηκε στην επιφάνεια όλη η παραμελημένη γνώση τους,  φαίνεται ότι η Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν από εκείνα, που τους εντυπωσίασαν ιδιαίτερα.

Πίνακας του James Barry  με τίτλο: Στεφανώνοντας τους νικητές των Ολυμπίων (1770 περίπου, τμήμα του έργου.)

  Στη σημερινή μου εγγραφή θα σας μιλήσω για ένα λιμπρέτο (libretto) της όπερας L' Olimpiade του Πιέτρο Μεταστάσιο, που γράφτηκε το 1733 στη Βιέννη. Τη μουσική επένδυση του έργου έκανε ο Αντόνιο Καλντάρα και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στα γενέθλια της αυτοκράτειρας, Ελισάβετ Χριστίνας του Μπράνσγουικ-Βόλφενμπυτελ, της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η όπερα αυτή αμέσως αγαπήθηκε από το κοινό και στη συνέχεια παίχτηκε σε όλα τα μεγάλα Ευρωπαϊκά θέατρα της εποχής.

  Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι μια από τις νεωτεριστικές πράξεις της Γαλλικής Επανάστασης ήταν και η διεξαγωγή αθλητικών αγώνων, στα πρότυπα των αγώνων των αρχαίων Ελλήνων. Ο Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος), που εμπνεόταν από την Γαλλική Επανάσταση, θεωρούσε ότι η απελευθερωμένη Ελλάδα,  θα έπρεπε να ανασυστήσει τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Πάνω στη λογική αυτή μεταφράζει το λιμπρέτο Τα Ολύμπια στα ελληνικά το 1815.  Στα προλεγόμενα μας δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα πληροφορία. Αφού αναφέρει τα αρχαία ελληνικά αγωνίσματα, λέει:

   Εκ τούτον, ο δρόμος, η πάλη, ο Δίσκος και το Παγκράτιον, παίζονται μέχρι της σήμερον εις την Θεσσαλίας, και εις όλην την Ελλάδα.

  Σαφώς και υπονοεί, ότι οι νεότεροι Έλληνες συνεχίζουν μετά από αιώνες την παράδοση των Ολυμπιακών Αθλημάτων, ως γνήσιοι απόγονοι  των αρχαίων Ελλήνων.

  Το έργον του Πιέτρο Μεταστάσιο, χωρίζεται σε τρεις πράξεις, ο τόπος που διαδραματίζεται είναι η αρχαία Ολυμπία κατά τη διάρκεια κάποιων Ολυμπιακών Αγώνων. Μπορείτε να δείτε την υπόθεση του έργου, όπως ακριβώς είναι στο μεταφρασμένο έργο του Ρήγα.

Για όσους δυσκολεύονται να παρακολουθήσουν τη γλώσσα του Ρήγα: 

 

  Ο βασιλιάς της Σικυώνας, Κλεισθένης, θέλει να παντρέψει την όμορφη κόρη του, Αριστέα, με έναν Ολυμπιονίκη. Μεταξύ αυτών που εμφανίστηκαν για να διεκδικήσουν την Αριστέα, ήταν και ο Λυκίδας, γιος του βασιλιά της Κρήτης, ο οποίος συμμετείχε περισσότερο για να ξεχάσει την Αργίνην, την οποία δεν τον άφησε να πάρει ο πατέρας του.

  Ο Λυκίδας είναι φίλος με τον Αθηναίο Μεγακλή, ο οποίος χρωστούσε χάρη στον Λυκίδα διότι κάποτε τον έσωσε από ληστές στην Κρήτη. Ο Μεγακλής αγαπιέται μυστικά με την πριγκίπισσα Αριστέα. Εν τω μεταξύ, η Αργίνην, βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας Ήλιδας, έχοντας αλλάξει το όνομά της σε Λυκόρη και τυχαία γίνεται φίλη με την Αριστέα.

  Ο Λυκίδας απογοητευμένος που δεν βρίσκει την Αργίνην, ερωτεύεται την Αριστέαν αλλά γνωρίζει ότι δεν είναι αρκετά καλός στα αγωνίσματα για να την κερδίσει. Ζητά τότε από τον Μεγακλή, να αγωνιστεί με το όνομά του, ώστε να μπορέσει να την κερδίσει. 

  Ο Μεγακλής νικά, ο Λυκίδας φαίνεται ότι κερδίζει την Αριστέα, και για να μην προδώσει την φιλία του με τον Λυκίδα, πέφτει στον Αλφειό ποταμό για να πνιγεί. Τον σώζουν τυχαία κάποιοι ψαράδες από τον πνιγμό. 

  Η Αργίνη μαθαίνει για το περιστατικό με τον αγαπημένο της Λυκίδα ενώ μαθαίνεται και η απάτη του με αποτέλεσμα να φυλακιστεί και να καταδικαστεί σε θάνατο. Ο Μεγακλής αισθανόμενος την ευθύνη του, θέλει να πάρει τη θέση του, το ίδιο και η αγαπημένη του Αργίνη.

 

  Τελικά, λίγο πριν την εκτέλεση, διαπιστώνεται ότι ο Λυκίδας ήταν ο χαμένος γιός του βασιλιά Κλεισθένη και αδελφός της Αριστέας. Τον είχε διώξει μικρό, μακριά του, εξαιτίας ενός χρησμού του Μαντείου των Δελφών, που έλεγε ότι θα κινδυνέψει να σκοτωθεί από τον γιό του. 

  Ίσως κάποιος να περίμενε, ότι ευθύς μετά την απελευθέρωσή μας, ένα από τα πρώτα έργα της  Ελλάδας θα ήταν η αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων. Αν και υπήρξε κάποιος διαπρεπής και πλούσιος Έλληνας, ο οποίος θέλησε την αναβίωση τους και μάλιστα αναλάμβανε και την χρηματοδότησή τους, οι τότε κυβερνώντες φάνηκαν αντίθετοι στο μεγάλο αυτό έργο. Ή μήπως όχι; Περισσότερα στην επόμενη εγγραφή μου...

Ουκρανία - Ιστορικοί δεσμοί με την Ελλάδα.

 Τι ξέρουμε για τη σχέση του Ελληνισμού με την Ουκρανία; 

Να μια καλή ερώτηση, για την οποία φοβάμαι, ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά ώστε να δώσουμε μια ικανοποιητική απάντηση. Κίεβο, Οδησσός, Μαριούπολη, Χερσώνα, Λειβαδιά, Παντικάπαιον, Ολβία Ποντική τα ονόματα, που θα μας συντροφέψουν στη σημερινή μου εγγραφή.  Όλα τους τοπωνύμια της Ουκρανίας, σε στενή όμως σχέση με την Ελλάδα.

  Από τη Βυζαντινή ιστορία έχουμε διδαχθεί, ότι οι Ρως γύρω στο 1000μ.Χ. εκχριστιανίστηκαν από τους Βυζαντινούς. Υπάρχουν κάποιες ιστορίες, που προσπαθούν να εξηγήσουν για ποιον λόγο ο τότε βασιλιάς τους, ο Βλαδίμηρος, επέλεξε τον Χριστιανισμό και την Ορθοδοξία ως νέα θρησκεία του Λαού του. Η πιο αληθοφανής φαίνεται ότι είναι εκείνη, που υποστηρίζει  ότι ο Βλαδίμηρος από τις εμπορικές και στρατιωτικές συνεργασίες των Ρως με τους Βυζαντινούς, "θαμπώθηκε" από τον πλούτο της Βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης, το μεγαλείο των θρησκευτικών τελετών αλλά και το κάλλος των Ναών της.  Η βάπτιση του έγινε στην Χερσώνα, σημαντική βυζαντινή πόλη στη θάλασσα του Αζόφ, με ανάδοχο, όπως λέγεται, τον ίδιο τον βυζαντινό Αυτοκράτορα.                  

  Στη συνέχεια η όλη πράξη σφραγίστηκε με τον γάμο της αδελφής του Αυτοκράτορα, Βασίλειου του Βουλγαροκτόνου, την πριγκίπισσα Άννα. Έδρα του βασιλείου του Βλαδίμηρου ήταν το Κίεβο. Σημαντικό κτίσμα της πρωτεύουσας της Ουκρανίας, είναι ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας (11ος αιώνας) ο οποίος διατηρείται εσωτερικά στο μεγαλύτερο του μέρος όπως οικοδομήθηκε τότε, με αγιογραφίες και μωσαϊκά που έφτιαξαν καλλιτέχνες από την Κωνσταντινούπολη και μάλιστα διακρίνουμε και πολλές ελληνικές λέξεις επί αυτών.

         

Καθεδρικός Ναός Αγίας Σοφίας Κιέβου

                

  Ο Ναός της Αγίας Σοφίας, εσωτερικά και εξωτερικά είναι καθαρά βυζαντινού τύπου. Η μόνη διαφοροποίηση είναι οι κρεμμυδόσχημοι τρούλοι, αλλά αυτό επηρεάζει μόνο εξωτερικά τον Ναό.

  Όλοι έχουμε ακούσει για την Οδησσό. Την πλούσια και κοσμοπολίτική πόλη του 19ου αιώνα με μεγάλη ελληνική παροικία, στην οποία ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ίδρυσαν την Φιλική Εταιρία. Αυτό ίσως που δεν ξέρουμε οι περισσότεροι, είναι ότι ο μεγάλος μας ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής διετέλεσε δήμαρχος της πόλης από το 1878 ως το 1895. Επί θητείας του έγιναν πολλά και σημαντικά έργα, που ουσιαστικά κατέστησαν την Οδησσό μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη της εποχής. Την ίδια εποχή, στην Ελλάδα ίδρυσε την Μαράσλειο Εμπορική Σχολή Αθηνών (σήμερα Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), το Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών, το Μαράσλειο Ορφανοτροφείο Κέρκυρας, το Μαράσλειο Ελληνικό Εμπορικό και Πρακτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Το σπίτι, που στεγάζει το μουσείο της Φιλικής Εταιρίας στην Οδησσό, είναι το πατρικό του, το οποίο το δώρισε στην εκεί ελληνική κοινότητα. 

Η προτομή του Μαρασλή στην Πλατεία των Ελλήνων,
στο κέντρο της Οδησσού

  Δίπλα στην σημερινή πόλη της Χερσώνας, βρίσκονται τα ερείπια της ομώνυμης αρχαίας και βυζαντινής πόλης. Η πόλη ιδρύθηκε περί τον 5ον αιώνα π.Χ. ως αποικία των Μεγαρέων και αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό σταθμό της όλης περιοχής.  Ως τον 12ο αιώνα ήταν το βορειότερο φρούριο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της Ορθοδοξίας. Τα ερείπια της πόλης ανήκουν στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Kληρονομιάς της Unesco. Άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις με ανασκαμμένα τμήματά τους είναι το Παντικάπαιον και η Ολβία Ποντική. 

Αρχαιοελληνικά ερείπια στην Χερσώνα

  Όλοι μας έχουμε ακούσει για τη Συνθήκη της Γιάλτας, αλλά λίγοι γνωρίζουμε την σχέση που έχει αυτή με τη Λειβαδιά της Βοιωτίας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά που γνωρίζουμε, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, δώρισε μια τεράστια έκταση γης, στον Λάμπρο Κατσώνη, όταν επέστρεψε από τον ατυχή πόλεμο που έκανε ενάντια των Τούρκων στο Αιγαίο. Ο Κατσώνης εγκαταστάθηκε στην περιοχή το 1798 και μετονόμασε την περιοχή σε Λειβαδιά, προς τιμήν του δικού του τόπου καταγωγής. Παραθαλάσσιος τόπος σήμερα αποτελεί θέρετρο της περιοχής. Το 1911 κτίστηκαν τα Ανάκτορα της Λειβαδιάς (Λιβαντίγια στα Ουκρανικά), στα οποία το 1945 συναντήθηκαν ο Στάλιν, Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ για να διαμοιράσουν τον κόσμο σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.

Τα Ανάκτορα της Λειβαδιάς

  Μαριούπολη. Η πόλη με την ελληνική ονομασία που κτυπήθηκε περισσότερο στον πρόσφατο πόλεμο. Οι Έλληνες - Πόντιοι κατοικούν στην Μαριούπολη, τα γύρω χωριά και την περιοχή του Ντονέσκ από το 1780, όταν οι ρωσικές αρχές διέταξαν τη βίαιη μετεγκατάστασή τους από την Κριμαία. Μέχρι το 1858 δεν επιτρεπόταν η εγκατάσταση ατόμων άλλης εθνότητας. Από το 1914 εγκαταστάθηκαν εδώ Έλληνες διωγμένοι από τις τουρκικές θηριωδίες στην περιοχή του Τουρκικού Πόντου. Η ελληνική κοινότητα αναπτυσσόταν ομαλά, μέχρι τα θλιβερά γεγονότα που είναι γνωστά ως επιχείρηση Εν.Κα.Βε.Ντε. που οργάνωσε ο Στάλιν. Με λίγα λόγια, ήταν μια επιχείρηση εκκαθάρισης των Ελλήνων, με πρόσχημα ότι μεταξύ τους υπήρχαν πολλά αντισοβιετικά στοιχεία. Χιλιάδες Έλληνες, η συντριπτική τους πλειονότητα αδίκως, συνελήφθησαν, εξορίστηκαν στη Σιβηρία ή εκτελέστηκαν. Στην απογραφή του 2001, οι Έλληνες της Ουκρανίας ανέρχονταν σε 91500. Είναι όμως περισσότεροι οι οποίοι κρύβονται πίσω από την ρωσική ή ουκρανική πολιτισμική ταυτότητα, που υιοθέτησαν για να γλιτώσουν από τις διώξεις. Η ελληνική κοινότητα εξακολουθούσε μέχρι πρότινος να είναι ακμαία, με ελληνικά σχολεία στα οποία υπηρετούσαν και αποσπασμένοι, δικοί μας δάσκαλοι, με πολιτιστικούς συλλόγους και συμμετοχές σε όλες τις μεγάλες γιορτές του Έθνους μας.

Φωτογραφία από το ελληνικό Φεστιβάλ της Μαριούπολης (Οκτώβριος 2021),
που γινόταν κάθε χρόνο.

  Δυστυχώς, άγνωστο είναι ακόμα κατά πόσο θα μπορέσει να επιβιώσει η Ελληνική κοινότητα της Ουκρανίας, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της περιοχής της Μαριούπολης και του Ντονέσκ, κατά τον πρόσφατο καταστροφικό πόλεμο. Οι εκεί Έλληνες όμως, έχουν επιδείξει αξιομνημόνευτη αντοχή σε πάμπολλες καταστροφές και συνέχισαν να υπάρχουν ως και σήμερα. Όπως την ολοκληρωτική καταστροφή της Μαριούπολης από τους Ναζί, στον Β' Π.Π. Αυτό σίγουρα μας γεμίζει με ελπίδα, ότι η μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων στην Ουκρανία, δεν θα πάψει να υπάρχει.

ΥΓ: Ίσως κάποιοι ρομαντικοί να ανέμεναν ότι οι Ομόδοξοι Λαοί της Ουκρανίας και της Ρωσίας, θα έκαναν Ειρήνη, τουλάχιστον κατά την Μεγαλοβδομάδα. Δυστυχώς όμως, οι πολιτικές επιδιώξεις και ο πολεμικός παροξυσμός είναι πολύ πιο πάνω απ' τους λαούς, ένθεν κι εκείθεν.

Ο πόλεμος μέσα από την Τέχνη

  "Ο πόλεμος κτύπησε την πόρτα της Ευρώπης για πρώτη φορά..." stop

  Κάθε άλλο από αληθινή η πρόταση, που ακούσαμε κατά κόρον τον τελευταίο καιρό. Μπορεί στην ήπειρο μας μετά τον Β.Π.Π. να απολαμβάναμε μια μακροημερεύουσα Ειρήνη, να μην είχαμε μεγάλους και μακροχρόνιους πολέμους, αλλά είχαμε την Κύπρο το 74. Παιδί ήμουν, θυμάμαι έντονα ακόμη την επιστράτευση και το Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου με τα έκτακτα πολεμικά ανακοινωθέντα, όπως θυμάμαι και αργότερα, τους βομβαρδισμούς της Σερβίας - προς συνέτισή της αυτοί. Στην Ευρώπη βρίσκεται και η Κύπρος, στην Ευρώπη ανήκει και η Σερβία. 

  Βέβαια στην Ουκρανία (μια χώρα 44 εκατομμυρίων ανθρώπων) τα γεγονότα ταρακούνησαν όλον τον κόσμο. Δικαίως, μια εισβολή της υπερδύναμης Ρωσίας στη γειτονική ομόθρησκη και γενεαλογικά συγγενή χώρα, με αρχικό αίτημα την αλλαγή της κυβέρνησης, που στη συνέχεια έγινε εντολή διαμελισμού της χώρας, δεν είναι κάτι που μπορεί να περάσει απαρατήρητο. Αν λάβουμε υπόψιν και το ενεργειακό και επισιτιστικό παιχνίδι που παίζεται, όλοι μας καταλαβαίνουμε την σημασία του πολέμου αυτού. Υπάρχουν πολλές αναλογίες με την εισβολή στην Κύπρο το 1974. Και τότε έγινε σχετικός ντόρος, όχι βέβαια όπως με την Ουκρανία αλλά με τον χρόνο όλα ξεχάστηκαν. Κάτι τέτοιο φοβάμαι ότι θα γίνει και πάλι στην Ουκρανία, μόλις επέλθει η αναγκαία ισορροπία στα πεδία των μαχών, μην απατόμαστε, αλίμονο στον Ουκρανικό Λαό, που μετρά χιλιάδες θύματα και βλέπει τη χώρα του να καταστρέφεται.

  Με τις παραπάνω σκέψεις ξεκινώ το σημερινό μου αφιέρωμα. Ο πόλεμος μέσα από την Τέχνη. Ο οποίος άλλοτε λαμβάνει χαρακτήρα ηρωικό, φροντίζοντας η τέχνη να τον προπαγανδίζει και άλλοτε, ειδικά από τον 20ο αιώνα κι εδώ, μας υπενθυμίζει τα δεινά του.

Ας δούμε λοιπόν κάποια σχετικά έργα από την αρχαιότητα ως το σήμερα:

  1) Από αμφορέα με θέμα από τον Τρωικό Πόλεμο. Ο Αχιλλέας σκοτώνει την Βασίλισσα των Αμαζόνων, την Πενθεσίλεια. Όπως μας είναι γνωστό, ο βασιλιάς των Μυρμιδόνων ήταν ο γενναιότερος των Ελλήνων  και άτρωτος καθότι η μητέρα του, όταν ήταν αυτός μωρό τον βούτηξε στα ύδατα της Στυγός. Σύμφωνα με τον μύθο, την ώρα που μπήγει το δόρυ του στην Πενθεσίλεια και αντικρύζοντας το βλέμμα της, την ερωτεύεται σφόδρα, ώστε στη συνέχεια, όταν ο συμπολεμιστής του, ο Θερσίτης την ειρωνεύεται, ο Αχιλλέας τον σκοτώνει επιτόπου. Ο αμφορέας είναι έργο του ζωγράφου Εξεκία (530 π.Χ.) και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

  2) Η μάχη της Ισσού (333 π.Χ.), ψηφιδωτή αναπαράσταση. Εθνικό αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης.   Στα αριστερά του πίνακα διακρίνουμε τον μέγα στρατηλάτη, τον Αλέξανδρο, μαχόμενο πάνω στον Βουκεφάλα και δεξιά τον Βασιλιά των Περσών, τον Δαρείο το Γ', ο οποίος έχει στρέψει τα νώτα για να δραπετεύσει από την φονική μάχη, αφήνοντας το στράτευμα του, αφήνοντας πίσω την οικογένεια του, η οποία και αιχμαλωτίστηκε. Αν αφήσεις την φαντασία σου ελεύθερη θα ακούσεις τις κλαγγές των όπλων, τις φωνές και τα βογγητά, τον ξέφρενο καλπασμό των αλόγων, θα ζήσεις όλη την βαρβαρότητα της μάχης.

  3) Ανάγλυφη αναπαράσταση της ρωμαϊκής τακτικής πολέμου "η χελώνα". Σε όλους μας είναι γνωστές οι ρωμαϊκές λεγεώνες, οι προηγμένες για την εποχή πολεμικές τακτικές που εφάρμοσαν, η συνεχόμενη στρατιωτική εκπαίδευση, οι τιμές που απολάμβαναν οι βετεράνοι μαχητές σε γη και επιτίμια. Ένας στρατός ανίκητος για μία χιλιετία περίπου, αν υπολογίσουμε και το Βυζάντιο ως συνεχιστή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

  4) Μινιατούρα από χειρόγραφο των αρχών του 15ου αιώνα. (Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας) Απεικονίζεται η αρχική διάταξη της μάχης του Angicort (1415). Οι Άγγλοι σε αυτή τη μάχη κατατρόπωσαν τους πολυπληθέστερους Γάλλους στο Angicort της Γαλλίας κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου. Διακρίνουμε τους δύο στρατούς, απέναντι ο ένας από τον άλλο όπως επέτασσαν οι τότε κώδικες μάχης. Οι τοξοβόλοι καταφέρνουν τα πρώτα κτυπήματα για να ακολουθήσει το σιδερόφρακτο ιππικό. 

  5) Η ναυμαχία του Τσεσμέ (1770), όπου απεικονίζεται νυχτερινή ναυμαχία ανάμεσα στον Ρωσικό και Τουρκικό στόλο. Μεγάλοι νικητές οι Ρώσοι, οι οποίοι στη συνέχεια με τη συνθήκη του Κιουτσούκ-Καναϊρτζή επιβεβαίωσαν τη ναυτική υπεροχή τους σε όλη την περιοχή. Ο πίνακας είναι του Ρώσου  Ιβάν Αϊβαζόφσκι, φιλοτεχνημένος το 1848. Η επιλογή του καλλιτέχνη να απεικονίσει την ιστορική στιγμή στη νύχτα, τον βοηθάει να δώσει πρόσθετο δραματικό τόνο στην όλη εικόνα.

 6)  Πίνακας του Τζον Σίνγκερ Σάρτζεντ με τίτλο Gassed (1919). Απεικονίζει στρατιώτeς του  Αγγλικού στρατού, που έχουν πληγεί από το δηλητηριώδες αέριο μουστάρδας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, στα χαρακώματα της Γαλλίας. Ο πίνακας είναι σε μέγεθος 2,31μΧ6,11μ και οι βαριά τραυματισμένοι στρατιώτες απεικονίζονται σε φυσικό μέγεθος σχεδόν, ανά τριάδες, στις οποίες ο ένας κρατιέται από τον μπροστινό του, ενώ τους συνοδεύουν νοσηλευτικό προσωπικό και συνάδελφοι τους. Κύριο σύμπτωμα της δηλητηρίασης η τύφλωση. Μπροστά και πίσω, κείτονται άλλοι νεκροί ή τραυματίες. Ο πίνακας βρίσκεται στο Αυτοκρατορικό Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου

  7) Ίσως το πιο γνωστό αντιπολεμικό έργο. Η Γκουέρνικα (ή Γκερνίκα στα ισπανικά) του Πάμπλο Πικάσο (1937).  Το έργο το εμπνεύστηκε από τις πληροφορίες που ελάμβανε για τον Ισπανικό Εμφύλιο. Σε αυτόν τον πίνακα δεν υπάρχουν όπλα και εκρήξεις, αλλά αποδίδονται με την τραγικότητα που αρμόζει οι συνέπειες  του πολέμου, στα ζωντανά όντα. Ένα διαμελισμένο άλογο και ταύρος,  διαμελισμένα κορμιά και τέσσερις γυναίκες που ουρλιάζουν με τα νεκρά μωρά τους. Το έργο είναι ασπρόμαυρο, μετά από απόφαση του ίδιου του καλλιτέχνη, γεγονός που τον δικαίωσε απόλυτα.

  8) Το πρόσωπο του πολέμου, του Σαλβαντόρ Νταλί, έργο του 1940, τότε που είχε τελειώσει ο Ισπανικός Εμφύλιος και άρχιζε ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Απεικονίζεται ένα πρόσωπο, θα μπορούσε να είναι κάποιου νεκρού στρατιώτη, που θυμίζει νεκροκεφαλή. Από τα μάτια και το στόμα επαναλαμβάνεται το μοτίβο, γεγονός που εντείνει την απεχθή  αίσθηση  του πολέμου.

 9)  Άφησα για το τέλος, έναν πίνακα του Ρώσου Ζωγράφου, Basily Vereshchagin, με θέμα Η αποθέωση του Πολέμου. Φιλοτεχνήθηκε το 1871, και ίσως είναι αυτός, κατά τη γνώμη μου, που συνοψίζει όλη την τραγικότητα του πολέμου. Θάνατος και μόνο θάνατος. Ο ζωγράφος ακολουθούσε τον Ρωσικό στρατό κατά την εκστρατεία του στην περιοχή του σημερινού Τουρκμενιστάν, όπου είχε επιδοθεί σε ένα αγώνα υπόταξης όλων των ντόπιων φυλών. Αν και σήμερα χρησιμοποιείται για να δείξει τα δεινά του πολέμου, τότε είχε ως σκοπό να δείξει σε όλο τον κόσμο την δύναμη του Ρωσικού στρατού. Τελειώνοντας τον πίνακα αυτόν, τον αφιέρωσε: «σε όλους τους μεγάλους κατακτητές,  στο παρελθόν, το παρόν και τον μέλλοντα» Διττή βέβαια η ανάγνωση της παραπάνω ρήσης, εμείς ας μείνουμε σε αυτό, που δείχνει και μόνο. 

ΥΓ Οποιοιδήποτε συνειρμοί με τον σημερινό ρωσικό στρατό, δεκτοί. Όπως και με όποιον άλλον στρατό βρίσκεται στη θέση του επιτιθέμενου, σε οποιαδήποτε στιγμή και οποιοδήποτε χρόνο.

Το τέλος...

Συμμετοχή στο λογοτεχνικό δρώμενο: Εικόνα και φράση #2#, που διοργανώνει με μεγάλη επιτυχία η MaryPetrax  από τη Γήινη Ματιά:  

  Στο μπαρ Sinatra, τις πρώτες πρωινές ώρες οι πελάτες ήταν ελάχιστοι. Ένα ζευγαράκι, που για άγνωστο λόγο αντί να βρίσκεται αγκαλιασμένο σε κάποιο κρεβάτι, καθόταν ολιγομίλητο σ’ ένα ημισκότεινο τραπεζάκι στην άκρη του μαγαζιού και δύο τύποι με τον κρυφό νταλκά τους, ακροβολισμένοι στις δύο άκρες της μπαριέρας. Από τα κρυμμένα ηχεία ακούγονταν αμερικάνικα τζαζ κομμάτια, σε μέτρια ένταση, ώστε αν χρειαζόταν κάποιος να μιλήσει, να μπορεί να το κάνει δίχως να ξελαρυγγιάζεται.

  Η ώρα περνούσε, τίποτα δεν φαινόταν να αλλάζει κι αυτό το βράδυ για τους θαμώνες του, μέχρι την ώρα, που έκανε την εμφάνισή της εκείνη. Τους ήταν αδύνατο να αποφύγουν την εντυπωσιακή εικόνα της. Φορούσε ένα κατακόκκινο φουστάνι ενώ μία μαύρη εσάρπα κάλυπτε την πλάτη της. Προχώρησε προς την μπαριέρα και κάθισε ακριβώς στο μεσαίο σκαμπό, έχοντας χωρίσει επακριβώς την απόσταση ανάμεσα στους δύο θαμώνες που έπιναν το ποτό τους. Κατέβασε την εσάρπα και φάνηκε η γυμνή της πλάτη, ενώ συγχρόνως ζητούσε να της σερβίρει ο μπάρμαν ένα ουίσκι με πάγο. Τα μακριά, μαύρα μαλλιά της είχαν ένα περίπλοκο χτένισμα, δίνοντας το μήνυμα ότι πρέπει να ήταν σε κάποια φανταχτερή εκδήλωση. Σίγουρα ναι, αυτό μαρτυρούσε και το όμορφα περιποιημένο πρόσωπό της, με τα τονισμένα μάτια αλλά και το κατακόκκινο κραγιόν στα χείλη. Δεν πρέπει να ήταν παραπάνω από είκοσι πέντε χρόνων, αυτό πρόδιδε το σφιχτό κορμί της. Με που της σέρβιρε το ποτό ο μπάρμαν, με μια επιδέξια κίνηση, ελευθέρωσε τα πόδια της από τις μαύρες γόβες και τις άφησε να πέσουν κάτω με ανακούφιση. Πήρε στα χείλη της το ποτό, έβρεξε πρώτα τα χείλη της σαν να ήθελε να το δοκιμάσει και στη συνέχεια το ήπιε όλο με τη μία. Ο εξ αριστερών της θαμώνας, αμέσως προσφέρθηκε να την κεράσει το επόμενο, εκείνη του αρνήθηκε με τη ματιά της, που δεν σήκωνε καμία αντίρρηση. Εκείνος σηκώνοντας και τα δύο χέρια ως ένδειξη παραίτησης ξαναλούφαξε στη θέση του. Στη συνέχεια  έκανε νόημα στον μπάρμπαν, να της γεμίσει και πάλι το ποτήρι.

  Την ώρα εκείνη μπήκε στο μπαρ, ένας εξίσου καλοντυμένος νεαρός με μαύρο κουστούμι που καθόταν τέλεια στον ογκώδη σωματότυπό του. Αμέσως κατευθύνθηκε προς το μέρος της, ενώ η σιλουέτα του διαγραφόταν στον καθρέπτη που κοσμούσε το μπαρ μαζί με τα πολύχρωμα μπουκάλια. Εκείνη δεν έδειξε να ξαφνιάζεται διόλου. Στάθηκε δίπλα της, ακουμπώντας στην μπαριέρα με τους αγκώνες.

«Τελικά κατόρθωσες, να με κάνεις να τρέχω πίσω σου!»

  Εκείνη ήπιε μια γουλιά από το ποτό της, σαν να μη την αφορούσε αυτό που μόλις άκουσε.

«Σου αρέσει να γίνεσαι το κέντρο του ενδιαφέροντος! Δεν χρειαζόταν όλη εκείνη η σκηνή προηγουμένως!»

  Γύρισε το κορμί της για να τον βλέπει στο πρόσωπο.

«Ποια σκηνή; Δεν έκανα κάτι λιγότερο απ’ ότι έπρεπε για να διαφυλάξω την αξιοπρέπεια μου. Κάτι, που μάλλον εσύ δεν αντιλαμβάνεσαι.»

«Θα μπορούσες να ήσουν λίγο πιο διακριτική.»

  Για λίγο τον κοίταξε επίμονα στα μάτια μα γρήγορα με την απογοήτευση να έχει κυριεύσει το πρόσωπό της, επέστρεψε στο ποτό της.

«Δεν σε αναγνωρίζω πια, Γιώργο! Ποτέ μου δεν κατάλαβα γιατί εγκαταλείψαμε τον απλό τρόπο με τον οποίο ζούσαμε μέχρι πριν λίγους μήνες και μπλέξαμε σε όλη αυτήν την κούφια παράσταση. Και ούτε θα καταλάβω ποτέ, γιατί δέχτηκα εξ αρχής αυτές τις παράλογες επιθυμίες σου.»

«Είναι όμορφη η απλή ζωή, μα μήπως το μυστήριο και το πάθος την κάνουν ομορφότερη;»

  Το πρόσωπό της συσπάστηκε, σαν έτοιμο να εκραγεί. Έστρεψε και πάλι το πρόσωπό της προς εκείνον.

«Ποιο μυστήριο, ρε Γιώργο και ποιο πάθος; Όπως απόψε, που ένα μάτσο κακομαθημένοι όπως εσύ, μου την έπεφταν ξεδιάντροπα, δίχως να σκεφτούν ούτε για μια στιγμή τις γυναίκες τους που ήταν εκεί γύρω ή εσένα. Μα τι λέω; Πού ήσουν εσύ; Νομίζεις ότι δεν σε είδα; Το ίδιο παιχνίδι έπαιζες με όλους εκείνους. Μόνο που αυτό γινόταν με άλλη και όχι με τη γυναίκα σου! Κι εγώ η ανόητη, δέχτηκα να είμαι συνεργός σου σε όλο αυτό. Γιατί;»

«Στην κοινωνική ομάδα, που ανήκουμε πλέον, κάποια πράγματα λειτουργούν διαφορετικά, απ’  ότι στον κοινωνικό περίγυρο, που γνωρίζαμε μέχρι πρότινος.»

«Δηλαδή το θεωρείς φυσιολογικό, να φλερτάρεις με κάποιαν άλλη κι εγώ να βρίσκομαι στο πλάι σου;»

«Ένα παιχνίδι κάναμε. Δεν ήταν κάτι σοβαρό.»

«Παιχνίδι; Και ποιος σου είπε ότι εγώ είμαι διατεθειμένη να συμμετάσχω σε τέτοιου είδους παιχνίδια. Άκου παιχνίδι! Δηλαδή αρνείσαι ότι αν σε τραβούσε στο κρεβάτι της, εσύ θα την ακολουθούσες δίχως δεύτερη σκέψη.»

  Κάθισε δίπλα της και ζήτησε κι αυτός να του φέρουν ένα ουίσκι, σκέτο.

«Κοίτα να δεις αγάπη μου; Είμαστε νέοι, ωραίοι, δυνατοί και η τύχη τα έφερε έτσι, που μπορέσαμε να ξεφύγουμε γρήγορα από την φτώχεια, που γνωρίζαμε από την ώρα που γεννηθήκαμε. Δεν νομίζω ότι πρέπει να είμαστε αχάριστοι. Ένας καινούριος κόσμος ανοίγεται μπροστά μας και δεν βλέπω τον λόγο, που εμείς πρέπει ακόμα να μένουμε προσκολλημένοι στους μικροαστικούς περιορισμούς που μέχρι τώρα ξέραμε.»

«Θα επαναλάβω τα δικά σου λόγια, θυμίζοντάς σου ότι εσύ μίλησες για μυστήριο και πάθος. Πες μου! Πού το βλέπεις το μυστήριο και το πάθος σε όλο αυτό, που γίνεται τον τελευταίο καιρό; Δεν καταλαβαίνω, γιατί η οικονομική μας κατάσταση, πρέπει να αλλάξει και τον τρόπο, που ο ένας αντιμετωπίζει τον άλλο.»

«Το ξέρεις ότι σε αγαπώ! Μα μέσα στο αποψινό παιχνίδι, που μαζί συμφωνήσαμε, ήταν όλα αυτά. Το ξέχασες;»

«Αλλιώς τα είχαμε συμφωνήσει, αν θυμάσαι. Θα μπαίναμε σαν δύο άγνωστοι μεταξύ μας εκεί, θα ήμαστε ελεύθεροι να συμπεριφερθούμε με τους άλλους όπως θέλαμε, μα στο τέλος θα φεύγαμε μαζί. Το μυστήριο ζευγάρι της βραδιάς, που τελικά το πάθος τους ενώνει. Κι αντί αυτού, αντιλαμβάνομαι ότι δεν είχες καμία διάθεση να με πλησιάσεις. Απεναντίας, θα ήσουν πρόθυμος να με παραχωρήσεις  σε κάποιον από τους νέους σου φίλους. Πότε επιτέλους θα θυμόσουν, ότι ήμουν κι εγώ εκεί, περιμένοντάς σε; Όταν θα ξημέρωνε και θα πηγαίναμε στα σπίτια μας; Ή μήπως, ούτε αυτό θα γινόταν και κάποια στιγμή θα εξαφανιζόσουν;»

«Για ποιον λόγο φοβάσαι να αποδεχτείς μια άλλη πραγματικότητα από αυτήν που έχεις μάθει; Ωραία φλέρταρα! Το ίδιο θα μπορούσες να κάνεις κι εσύ. Ήμαστε ελεύθεροι να συμπεριφερθούμε όπως θέλαμε, το θυμάσαι αυτό; Ίσως χανόμουν σε καμιά τουαλέτα με καμιά τους για λίγη ώρα. Θα μπορούσες κι εσύ να διαλέξεις κάποιον και να δοκιμάσεις την απιστία. Για μια βραδιά. Δίχως έρωτες και υποχρεώσεις. Και τότε θα έβλεπες, πως και το δικό μας πάθος θα φουντώσει και πάλι. Ανοιχτό μυαλό, μόνο αυτό χρειάζεται.»

«Όχι Γιώργο! Δεν θα συμμετάσχω εγώ σε τέτοιου είδους παιχνίδια. Σε αγαπώ ακόμα, ζήλευα την κάθε σου στιγμή βλέποντάς σε να γελάς και να ανταλλάσσεις φιλοφρονήσεις με εκείνην, ενώ εγώ μόνο χαμογελούσα σαν ηλίθια, μη μπορώντας καν να ακούσω τι μου έλεγαν τα όρνια που με περιτριγύριζαν. Καταλάβαινα όμως πολύ καλά, τι ήθελαν. Δυστυχώς βεβαιώνομαι και για αυτά που θέλεις εσύ. Όχι, δεν  θέλω να συμμετάσχω σε κανένα τέτοιου είδους παιχνίδι! Αν εσύ πιστεύεις ότι η αγάπη μου δεν σου φτάνει, είσαι ελεύθερος να φύγεις. Αν πιστεύεις, ότι χρειάζεσαι τέτοιου είδους ντόπες για να φουντώσει το πάθος μεταξύ μας, κάνεις λάθος. Είμαι πολύ νέα ακόμα για να παραιτηθώ, από την πίστη ότι δυο άνθρωποι μπορούν να αγαπιούνται, έτσι απλά. Αν τα βλέπεις διαφορετικά εσύ τα πράγματα, εγώ, ευτυχώς, δεν έχω καμία διάθεση να ακολουθήσω τους κανόνες, που εσύ θέλεις να μας επιβάλλεις. Μπορείς, αν θέλεις να επιστρέψεις εκεί, να βρεις τις πρόθυμες κυρίες, να κάνεις ότι θέλεις μαζί τους αλλά στο σπίτι  που θα επιστρέψεις το πρωί, θα είσαι πια μόνος. Εγώ θα έχω φύγει!

  Ένα δάκρυ κύλησε από τα μάτια της, το σκούπισε με την ανάστροφη της παλάμης της ενώ εκείνος για λίγο αμφιταλαντεύτηκε σαν να μην ήξερε προς τα που να στρέψει στο κορμί του. Κατέβασε το ποτό του με τη μία, έβγαλε και πλήρωσε και των δύων τους τα ποτά, σηκώθηκε και δίχως να της πει τίποτε περισσότερο, χάθηκε πίσω από την πόρτα που πριν από λίγο μπήκε.

  Η αγάπη, αυτή που κάποτε τους υποσχόταν ότι έτσι θα πορεύονταν σε όλη τη ζωή τους, δεν υπήρχε πια, μόνο που αυτή αρνούνταν μέχρι πριν λίγο ακόμη, να το καταλάβει.

 

 

 

 

 

 

Τα γηρατειά στην τέχνη

   Θυμάμαι πριν αρκετά χρόνια, το 1987, την Εταιρία Δολοφόνων με αρχηγό τον "αξιοσέβαστο" Χρήστο Παπαδόπουλο (είχε κάνει και δήμαρχος αυτός). Σκότωναν ηλικιωμένους, πλαστογραφούσαν τις διαθήκες τους και καρπούνταν την περιουσία τους. Τώρα μάθαμε για το Γηροκομείο Χανίων, όπου απλώς άφηναν τους ηλικιωμένους τροφίμους του, να πεθάνουν από ασιτία και αφροντισιά, ρίχνοντας το κόστος διαβίωσης τους για να καρπούνται το μεγαλύτερο μέρος του τιμήματος των τροφείων. Όπως έμαθα, ακόμα και τις βέρες των θανόντων αφαιρούσαν από τα δάχτυλα τους ως άλλο κολαστήριο του Νταχάου. Ανατριχιαστικά και τα δύο παραδείγματα. Δεν θα αναφέρω όλα εκείνα τα δυσάρεστα παραδείγματα, που απατεώνες κάθε είδους, ξεγελούν ηλικιωμένους για να τους αποσπάσουν τις οικονομίες τους. Ούτε τις μεμονωμένες δολοφονίες τους από αχρείους ανθρώπους, για λίγα τιμαλφή.

  Κι αναρωτιέμαι: Γιατί τα γηρατειά θεωρούνται εύκολα θύματα από κάποιους επιτήδειους; Επειδή είναι ανήμπορα; Άσχημα; Γκρινιάρικα; Αντιπαραγωγικά;

  Ειλικρινά δεν ξέρω. Καταφύγιο μου σε τέτοιες περιστάσεις οι εικαστικοί καλλιτέχνες. Πώς η ευαίσθητη καλλιτεχνική τους ματιά έχει συλλάβει τα γηρατειά και πως τα έχει απεικονίσει στον καμβά; Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη όταν διαπίστωσα ότι το θέμα δεν εμπνέει. Με δυσκολία μπόρεσα να βρω πέντε πίνακες για να σας παρουσιάσω παρακάτω. Βέβαια πορτραίτα υπάρχουν πολλά, αλλά δεν ήταν αυτό το ζητούμενο από μένα. Ήθελα πίνακες, που θα μπορούσαν να μου πουν κάποια πράγματα περισσότερα για το θέμα. Για να δούμε λοιπόν τι βρήκα:

Ο πίνακας αυτός είναι του Jorg Hermle με τίτλο H αγγαρεία του 2016.
Σε πρώτο πλάνο μια γριούλα κουρασμένη, ταλαιπωρημένη, που βρέθηκε στην
εξοχή ή στη θάλασσα με όλη την οικογένεια της. Όπως είναι ορατό, δεν
απολαμβάνει όπως οι υπόλοιποι την χαρά της ημέρας.
Κοιτάζει το γερασμένο σώμα της, η στάση των χεριών της δηλώνει την
προσπάθεια της να στήσει το κορμί της, σίγουρα θα προτιμούσε να βρίσκεται
σε μια αναπαυτική σεζλόνγκ αυτή την ώρα σε κάποιο δροσερό μέρος.

Πίνακας του Πικάσο, με τίτλο Ο γέρος κιθαρίστας της μπλε περιόδου
του καλλιτέχνη. Πέρα από τα χρώματα που προσδίδουν μια διάχυτη 
μελαγχολία στον πίνακα και το ίδιο το πρόσωπο του κιθαρίστα έχει
γείρει σε στάση που δείχνει κούραση ή ακόμη και παραίτηση από τη ζωή.
Από την άλλη, η κιθάρα στέκει όρθια, ίσως για να μας δείξει ότι αυτή
παραμένει το μόνο του αποκούμπι στη ζωή.

Πίνακας του Νικόλαου Γύζη του 1882 με τίτλο Κούκου.
Ασφαλώς και αναφέρεται στο γνωστό παιχνίδι που βλέπουμε να παίζει
η μητέρα με το μωράκι της ενώ η ηλικιωμένη γιαγιά το κρατάει με αγάπη,
δίχως να δείχνει στο πρόσωπό της την όποια ταλαιπωρία ή δυσανασχέτηση.
Ίσα ίσα που δείχνει να παίρνει δύναμη από αυτήν την ενασχόλησή της
με το μικρό. Νιώθει χρήσιμη, σημαντικό συναίσθημα για να
μην παραιτηθείς από τη ζωή, ενεργό μέλος της οικογένειας της.

Το ενδιαφέρον στον πίνακα της Joan Semmel με τίτλο Σχέδια Δέρματος (2013)

είναι ότι απεικονίζεται η ίδια η ζωγράφος. Το γυμνό γερασμένο κορμί, 

θέμα ταμπού, εδώ φανερώνεται με την φθορά του χρόνου πάνω του αλλά 

και με μία ξεχασμένη αίσθηση ομορφιάς. Η ματιά της καλλιτέχνιδας 

δείχνει ότι την λυπεί αυτό που βλέπει, το χέρι της όμως προσπαθεί να νιώσει

και πάλι την ζωντάνια που κάποτε της πρόσφερε.

Ο πίνακας αυτός είναι του Φρανθίσκο Γκόγια με τίτλο Δυο Γέροι τρώνε σούπα
ή Το μαγικό φίλτρο, του 1819-1823. Βλέπουμε δύο γέροντες
(μπορεί και γερόντισσες), όπου ο ένας διακρίνεται για ζωηρή έκφραση 
του προσώπου, ίσως και να είναι και λίγο πονηρή ενώ ο άλλος φαίνεται
παραδομένος ήδη στον επερχόμενο θάνατο (το πρόσωπό του προσομοιάζει πλέον με κρανίο). Σίγουρα ξεχασμένοι από τους  νεότερους, μπορεί σε κάποιο άσυλο,
σίγουρα βιώνουν στενάχωρα τα γηρατειά τους. Ο πίνακας δημιουργήθηκε
από τον καλλιτέχνη στα δικά του γεράματα, που τον κατάτρεχε η μελαγχολία.

  Τι ανακάλυψα λοιπόν; 

   Πρώτα πρώτα ότι ακόμη και για τους καλλιτέχνες είναι ένα δύσκολο, στενάχωρο θέμα. Γενικά το αποφεύγουν.

   Βέβαια υπάρχουν πολλά πορτραίτα, τα τελευταία χρόνια και φωτογραφικά, που επικεντρώνονται στις ρυτίδες του προσώπου και την ματιά των γερόντων. Προσωπική μου άποψη, τα γηρατειά δεν είναι μόνο αυτά. 

   Ύστερα το φθαρμένο γεροντικό σώμα, λίγοι τολμούν να το απεικονίσουν ή έστω να το φανερώσουν. Τα γηρατειά εμφανίζονται ως μία ανθρώπινη περίοδος όπου κυριαρχεί η παραίτηση και η μελαγχολία (εξαιρείται ο πίνακας του Γύζη).

  Δίνουν τελικά οι ζωγράφοι την απάντηση στο ερώτημα, που έθεσα παραπάνω; 

   Μάλλον όχι! Και δικαίως διότι φταίχτες δεν είναι οι γέροντές μας αλλά οι άλλοι, οι επιτήδειοι, οι κακόψυχοι συνάνθρωποί μας που δεν αναγνωρίζουν σε αυτούς το δικαίωμα της ειρηνικής και αξιοπρεπούς διαβίωσης στα ύστερά τους χρόνια. Ναι είναι εύκολα θύματα, όχι όμως διότι το επέλεξαν αυτοί αλλά διότι κάποιοι άπληστοι τους θεωρούν τέτοιους. Κι αυτό δεν απεικονίζεται εύκολα.