Ουκρανία - Ιστορικοί δεσμοί με την Ελλάδα.

 Τι ξέρουμε για τη σχέση του Ελληνισμού με την Ουκρανία; 

Να μια καλή ερώτηση, για την οποία φοβάμαι, ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά ώστε να δώσουμε μια ικανοποιητική απάντηση. Κίεβο, Οδησσός, Μαριούπολη, Χερσώνα, Λειβαδιά, Παντικάπαιον, Ολβία Ποντική τα ονόματα, που θα μας συντροφέψουν στη σημερινή μου εγγραφή.  Όλα τους τοπωνύμια της Ουκρανίας, σε στενή όμως σχέση με την Ελλάδα.

  Από τη Βυζαντινή ιστορία έχουμε διδαχθεί, ότι οι Ρως γύρω στο 1000μ.Χ. εκχριστιανίστηκαν από τους Βυζαντινούς. Υπάρχουν κάποιες ιστορίες, που προσπαθούν να εξηγήσουν για ποιον λόγο ο τότε βασιλιάς τους, ο Βλαδίμηρος, επέλεξε τον Χριστιανισμό και την Ορθοδοξία ως νέα θρησκεία του Λαού του. Η πιο αληθοφανής φαίνεται ότι είναι εκείνη, που υποστηρίζει  ότι ο Βλαδίμηρος από τις εμπορικές και στρατιωτικές συνεργασίες των Ρως με τους Βυζαντινούς, "θαμπώθηκε" από τον πλούτο της Βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης, το μεγαλείο των θρησκευτικών τελετών αλλά και το κάλλος των Ναών της.  Η βάπτιση του έγινε στην Χερσώνα, σημαντική βυζαντινή πόλη στη θάλασσα του Αζόφ, με ανάδοχο, όπως λέγεται, τον ίδιο τον βυζαντινό Αυτοκράτορα.                  

  Στη συνέχεια η όλη πράξη σφραγίστηκε με τον γάμο της αδελφής του Αυτοκράτορα, Βασίλειου του Βουλγαροκτόνου, την πριγκίπισσα Άννα. Έδρα του βασιλείου του Βλαδίμηρου ήταν το Κίεβο. Σημαντικό κτίσμα της πρωτεύουσας της Ουκρανίας, είναι ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας (11ος αιώνας) ο οποίος διατηρείται εσωτερικά στο μεγαλύτερο του μέρος όπως οικοδομήθηκε τότε, με αγιογραφίες και μωσαϊκά που έφτιαξαν καλλιτέχνες από την Κωνσταντινούπολη και μάλιστα διακρίνουμε και πολλές ελληνικές λέξεις επί αυτών.

         

Καθεδρικός Ναός Αγίας Σοφίας Κιέβου

                

  Ο Ναός της Αγίας Σοφίας, εσωτερικά και εξωτερικά είναι καθαρά βυζαντινού τύπου. Η μόνη διαφοροποίηση είναι οι κρεμμυδόσχημοι τρούλοι, αλλά αυτό επηρεάζει μόνο εξωτερικά τον Ναό.

  Όλοι έχουμε ακούσει για την Οδησσό. Την πλούσια και κοσμοπολίτική πόλη του 19ου αιώνα με μεγάλη ελληνική παροικία, στην οποία ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ ίδρυσαν την Φιλική Εταιρία. Αυτό ίσως που δεν ξέρουμε οι περισσότεροι, είναι ότι ο μεγάλος μας ευεργέτης Γρηγόριος Μαρασλής διετέλεσε δήμαρχος της πόλης από το 1878 ως το 1895. Επί θητείας του έγιναν πολλά και σημαντικά έργα, που ουσιαστικά κατέστησαν την Οδησσό μια σύγχρονη ευρωπαϊκή πόλη της εποχής. Την ίδια εποχή, στην Ελλάδα ίδρυσε την Μαράσλειο Εμπορική Σχολή Αθηνών (σήμερα Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών), το Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών, το Μαράσλειο Ορφανοτροφείο Κέρκυρας, το Μαράσλειο Ελληνικό Εμπορικό και Πρακτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης. Το σπίτι, που στεγάζει το μουσείο της Φιλικής Εταιρίας στην Οδησσό, είναι το πατρικό του, το οποίο το δώρισε στην εκεί ελληνική κοινότητα. 

Η προτομή του Μαρασλή στην Πλατεία των Ελλήνων,
στο κέντρο της Οδησσού

  Δίπλα στην σημερινή πόλη της Χερσώνας, βρίσκονται τα ερείπια της ομώνυμης αρχαίας και βυζαντινής πόλης. Η πόλη ιδρύθηκε περί τον 5ον αιώνα π.Χ. ως αποικία των Μεγαρέων και αποτέλεσε σημαντικό εμπορικό σταθμό της όλης περιοχής.  Ως τον 12ο αιώνα ήταν το βορειότερο φρούριο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και σημαντικό θρησκευτικό κέντρο της Ορθοδοξίας. Τα ερείπια της πόλης ανήκουν στα μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Kληρονομιάς της Unesco. Άλλες αρχαίες ελληνικές πόλεις με ανασκαμμένα τμήματά τους είναι το Παντικάπαιον και η Ολβία Ποντική. 

Αρχαιοελληνικά ερείπια στην Χερσώνα

  Όλοι μας έχουμε ακούσει για τη Συνθήκη της Γιάλτας, αλλά λίγοι γνωρίζουμε την σχέση που έχει αυτή με τη Λειβαδιά της Βοιωτίας. Σύμφωνα λοιπόν με αυτά που γνωρίζουμε, η αυτοκράτειρα Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας, δώρισε μια τεράστια έκταση γης, στον Λάμπρο Κατσώνη, όταν επέστρεψε από τον ατυχή πόλεμο που έκανε ενάντια των Τούρκων στο Αιγαίο. Ο Κατσώνης εγκαταστάθηκε στην περιοχή το 1798 και μετονόμασε την περιοχή σε Λειβαδιά, προς τιμήν του δικού του τόπου καταγωγής. Παραθαλάσσιος τόπος σήμερα αποτελεί θέρετρο της περιοχής. Το 1911 κτίστηκαν τα Ανάκτορα της Λειβαδιάς (Λιβαντίγια στα Ουκρανικά), στα οποία το 1945 συναντήθηκαν ο Στάλιν, Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ για να διαμοιράσουν τον κόσμο σύμφωνα με τα συμφέροντά τους.

Τα Ανάκτορα της Λειβαδιάς

  Μαριούπολη. Η πόλη με την ελληνική ονομασία που κτυπήθηκε περισσότερο στον πρόσφατο πόλεμο. Οι Έλληνες - Πόντιοι κατοικούν στην Μαριούπολη, τα γύρω χωριά και την περιοχή του Ντονέσκ από το 1780, όταν οι ρωσικές αρχές διέταξαν τη βίαιη μετεγκατάστασή τους από την Κριμαία. Μέχρι το 1858 δεν επιτρεπόταν η εγκατάσταση ατόμων άλλης εθνότητας. Από το 1914 εγκαταστάθηκαν εδώ Έλληνες διωγμένοι από τις τουρκικές θηριωδίες στην περιοχή του Τουρκικού Πόντου. Η ελληνική κοινότητα αναπτυσσόταν ομαλά, μέχρι τα θλιβερά γεγονότα που είναι γνωστά ως επιχείρηση Εν.Κα.Βε.Ντε. που οργάνωσε ο Στάλιν. Με λίγα λόγια, ήταν μια επιχείρηση εκκαθάρισης των Ελλήνων, με πρόσχημα ότι μεταξύ τους υπήρχαν πολλά αντισοβιετικά στοιχεία. Χιλιάδες Έλληνες, η συντριπτική τους πλειονότητα αδίκως, συνελήφθησαν, εξορίστηκαν στη Σιβηρία ή εκτελέστηκαν. Στην απογραφή του 2001, οι Έλληνες της Ουκρανίας ανέρχονταν σε 91500. Είναι όμως περισσότεροι οι οποίοι κρύβονται πίσω από την ρωσική ή ουκρανική πολιτισμική ταυτότητα, που υιοθέτησαν για να γλιτώσουν από τις διώξεις. Η ελληνική κοινότητα εξακολουθούσε μέχρι πρότινος να είναι ακμαία, με ελληνικά σχολεία στα οποία υπηρετούσαν και αποσπασμένοι, δικοί μας δάσκαλοι, με πολιτιστικούς συλλόγους και συμμετοχές σε όλες τις μεγάλες γιορτές του Έθνους μας.

Φωτογραφία από το ελληνικό Φεστιβάλ της Μαριούπολης (Οκτώβριος 2021),
που γινόταν κάθε χρόνο.

  Δυστυχώς, άγνωστο είναι ακόμα κατά πόσο θα μπορέσει να επιβιώσει η Ελληνική κοινότητα της Ουκρανίας, μετά την ολοκληρωτική καταστροφή της περιοχής της Μαριούπολης και του Ντονέσκ, κατά τον πρόσφατο καταστροφικό πόλεμο. Οι εκεί Έλληνες όμως, έχουν επιδείξει αξιομνημόνευτη αντοχή σε πάμπολλες καταστροφές και συνέχισαν να υπάρχουν ως και σήμερα. Όπως την ολοκληρωτική καταστροφή της Μαριούπολης από τους Ναζί, στον Β' Π.Π. Αυτό σίγουρα μας γεμίζει με ελπίδα, ότι η μακραίωνη παρουσία των Ελλήνων στην Ουκρανία, δεν θα πάψει να υπάρχει.

ΥΓ: Ίσως κάποιοι ρομαντικοί να ανέμεναν ότι οι Ομόδοξοι Λαοί της Ουκρανίας και της Ρωσίας, θα έκαναν Ειρήνη, τουλάχιστον κατά την Μεγαλοβδομάδα. Δυστυχώς όμως, οι πολιτικές επιδιώξεις και ο πολεμικός παροξυσμός είναι πολύ πιο πάνω απ' τους λαούς, ένθεν κι εκείθεν.