Τα γηρατειά στην τέχνη

   Θυμάμαι πριν αρκετά χρόνια, το 1987, την Εταιρία Δολοφόνων με αρχηγό τον "αξιοσέβαστο" Χρήστο Παπαδόπουλο (είχε κάνει και δήμαρχος αυτός). Σκότωναν ηλικιωμένους, πλαστογραφούσαν τις διαθήκες τους και καρπούνταν την περιουσία τους. Τώρα μάθαμε για το Γηροκομείο Χανίων, όπου απλώς άφηναν τους ηλικιωμένους τροφίμους του, να πεθάνουν από ασιτία και αφροντισιά, ρίχνοντας το κόστος διαβίωσης τους για να καρπούνται το μεγαλύτερο μέρος του τιμήματος των τροφείων. Όπως έμαθα, ακόμα και τις βέρες των θανόντων αφαιρούσαν από τα δάχτυλα τους ως άλλο κολαστήριο του Νταχάου. Ανατριχιαστικά και τα δύο παραδείγματα. Δεν θα αναφέρω όλα εκείνα τα δυσάρεστα παραδείγματα, που απατεώνες κάθε είδους, ξεγελούν ηλικιωμένους για να τους αποσπάσουν τις οικονομίες τους. Ούτε τις μεμονωμένες δολοφονίες τους από αχρείους ανθρώπους, για λίγα τιμαλφή.

  Κι αναρωτιέμαι: Γιατί τα γηρατειά θεωρούνται εύκολα θύματα από κάποιους επιτήδειους; Επειδή είναι ανήμπορα; Άσχημα; Γκρινιάρικα; Αντιπαραγωγικά;

  Ειλικρινά δεν ξέρω. Καταφύγιο μου σε τέτοιες περιστάσεις οι εικαστικοί καλλιτέχνες. Πώς η ευαίσθητη καλλιτεχνική τους ματιά έχει συλλάβει τα γηρατειά και πως τα έχει απεικονίσει στον καμβά; Η έκπληξή μου ήταν μεγάλη όταν διαπίστωσα ότι το θέμα δεν εμπνέει. Με δυσκολία μπόρεσα να βρω πέντε πίνακες για να σας παρουσιάσω παρακάτω. Βέβαια πορτραίτα υπάρχουν πολλά, αλλά δεν ήταν αυτό το ζητούμενο από μένα. Ήθελα πίνακες, που θα μπορούσαν να μου πουν κάποια πράγματα περισσότερα για το θέμα. Για να δούμε λοιπόν τι βρήκα:

Ο πίνακας αυτός είναι του Jorg Hermle με τίτλο H αγγαρεία του 2016.
Σε πρώτο πλάνο μια γριούλα κουρασμένη, ταλαιπωρημένη, που βρέθηκε στην
εξοχή ή στη θάλασσα με όλη την οικογένεια της. Όπως είναι ορατό, δεν
απολαμβάνει όπως οι υπόλοιποι την χαρά της ημέρας.
Κοιτάζει το γερασμένο σώμα της, η στάση των χεριών της δηλώνει την
προσπάθεια της να στήσει το κορμί της, σίγουρα θα προτιμούσε να βρίσκεται
σε μια αναπαυτική σεζλόνγκ αυτή την ώρα σε κάποιο δροσερό μέρος.

Πίνακας του Πικάσο, με τίτλο Ο γέρος κιθαρίστας της μπλε περιόδου
του καλλιτέχνη. Πέρα από τα χρώματα που προσδίδουν μια διάχυτη 
μελαγχολία στον πίνακα και το ίδιο το πρόσωπο του κιθαρίστα έχει
γείρει σε στάση που δείχνει κούραση ή ακόμη και παραίτηση από τη ζωή.
Από την άλλη, η κιθάρα στέκει όρθια, ίσως για να μας δείξει ότι αυτή
παραμένει το μόνο του αποκούμπι στη ζωή.

Πίνακας του Νικόλαου Γύζη του 1882 με τίτλο Κούκου.
Ασφαλώς και αναφέρεται στο γνωστό παιχνίδι που βλέπουμε να παίζει
η μητέρα με το μωράκι της ενώ η ηλικιωμένη γιαγιά το κρατάει με αγάπη,
δίχως να δείχνει στο πρόσωπό της την όποια ταλαιπωρία ή δυσανασχέτηση.
Ίσα ίσα που δείχνει να παίρνει δύναμη από αυτήν την ενασχόλησή της
με το μικρό. Νιώθει χρήσιμη, σημαντικό συναίσθημα για να
μην παραιτηθείς από τη ζωή, ενεργό μέλος της οικογένειας της.

Το ενδιαφέρον στον πίνακα της Joan Semmel με τίτλο Σχέδια Δέρματος (2013)

είναι ότι απεικονίζεται η ίδια η ζωγράφος. Το γυμνό γερασμένο κορμί, 

θέμα ταμπού, εδώ φανερώνεται με την φθορά του χρόνου πάνω του αλλά 

και με μία ξεχασμένη αίσθηση ομορφιάς. Η ματιά της καλλιτέχνιδας 

δείχνει ότι την λυπεί αυτό που βλέπει, το χέρι της όμως προσπαθεί να νιώσει

και πάλι την ζωντάνια που κάποτε της πρόσφερε.

Ο πίνακας αυτός είναι του Φρανθίσκο Γκόγια με τίτλο Δυο Γέροι τρώνε σούπα
ή Το μαγικό φίλτρο, του 1819-1823. Βλέπουμε δύο γέροντες
(μπορεί και γερόντισσες), όπου ο ένας διακρίνεται για ζωηρή έκφραση 
του προσώπου, ίσως και να είναι και λίγο πονηρή ενώ ο άλλος φαίνεται
παραδομένος ήδη στον επερχόμενο θάνατο (το πρόσωπό του προσομοιάζει πλέον με κρανίο). Σίγουρα ξεχασμένοι από τους  νεότερους, μπορεί σε κάποιο άσυλο,
σίγουρα βιώνουν στενάχωρα τα γηρατειά τους. Ο πίνακας δημιουργήθηκε
από τον καλλιτέχνη στα δικά του γεράματα, που τον κατάτρεχε η μελαγχολία.

  Τι ανακάλυψα λοιπόν; 

   Πρώτα πρώτα ότι ακόμη και για τους καλλιτέχνες είναι ένα δύσκολο, στενάχωρο θέμα. Γενικά το αποφεύγουν.

   Βέβαια υπάρχουν πολλά πορτραίτα, τα τελευταία χρόνια και φωτογραφικά, που επικεντρώνονται στις ρυτίδες του προσώπου και την ματιά των γερόντων. Προσωπική μου άποψη, τα γηρατειά δεν είναι μόνο αυτά. 

   Ύστερα το φθαρμένο γεροντικό σώμα, λίγοι τολμούν να το απεικονίσουν ή έστω να το φανερώσουν. Τα γηρατειά εμφανίζονται ως μία ανθρώπινη περίοδος όπου κυριαρχεί η παραίτηση και η μελαγχολία (εξαιρείται ο πίνακας του Γύζη).

  Δίνουν τελικά οι ζωγράφοι την απάντηση στο ερώτημα, που έθεσα παραπάνω; 

   Μάλλον όχι! Και δικαίως διότι φταίχτες δεν είναι οι γέροντές μας αλλά οι άλλοι, οι επιτήδειοι, οι κακόψυχοι συνάνθρωποί μας που δεν αναγνωρίζουν σε αυτούς το δικαίωμα της ειρηνικής και αξιοπρεπούς διαβίωσης στα ύστερά τους χρόνια. Ναι είναι εύκολα θύματα, όχι όμως διότι το επέλεξαν αυτοί αλλά διότι κάποιοι άπληστοι τους θεωρούν τέτοιους. Κι αυτό δεν απεικονίζεται εύκολα.