Το αρχέγονο και άλλοι τόποι της Όλγα Τοκάρτσουκ

Όλγα Τοκαρτσουκ (1962-   )

 Η Πολωνή, βραβευμένη με Νόμπελ συγγραφέας έγινε γνωστή στην πατρίδα μας από το μυθιστόρημα της: Το Αρχέγονο και άλλοι τόποι.

  Μέσα από τους πρωταγωνιστές του μυθιστορήματος αυτού, παρακολουθούμε την ιστορία της Πολωνίας από το 1914 ως και την πτώση του κομμουνισμού. Η Τοκάρτσουκ γράφει με έναν τρόπο παραμυθιακό, αναπτύσσει την ιστορία μέσα από μικρά κεφάλαια που όλα τους αναφέρονται σε κάποιον από τους ήρωες της και αυτό γίνεται, δίχως μελοδραματισμούς, με έναν τρόπο ήρεμο θα έλεγα, χωρίς ξεφωνητά. Ακόμα και στις πιο τραγικές στιγμές της ιστορίας της χώρας, όπως εκεί που αναφέρεται στην εξολόθρευση της εβραϊκής κοινότητας, όλα τα παρατηρούμε από μία απόσταση και όλα διαδραματίζονται με έναν τρόπο αναμενόμενο, σαν να μην μπορούσε να υπάρξει διαφυγή των ανθρώπων από τη ροή της ιστορίας στην οποία συμμετέχουν αλλά είναι ανίκανοι να καθορίσουν την οποιαδήποτε εξέλιξή της.

 Δεν είναι εύκολο να αντιλαμβάνεσαι ότι στην ιστορία, καταλαμβάνεις απλά και μόνο τον ρόλο του κομπάρσου.

 Το Αρχέγονο, ένας μικρός τόπος κάπου στην Πολωνία. Φαινομενικά είναι ένας ασήμαντος τόπος, με απλούς, καθημερινούς ήρωες. Την Γκενοβέφα και τον Μίχαλ τον μυλωνά με την κόρη τους τη Μίσια και τον άρρωστο γιό τους τον Ιζίντορ. Το Εβραίο Έλι και για σύντομο διάστημα εραστή της Γκενοβέφα. Την πόρνη Σταχούλα που είχε τη δύναμη να διαβάζει το μέλλον και την κόρη της τη Ρούτα. Ο Ιζίντορ του Μίχαλ που μια ζωή αγαπούσε την Ρούτα.  Η Ρούτα που επέζησε χάρη στα θαυματουργά βότανα της μάνας της. Τον βαρόνο Ποπιέλσκι, που ερωτεύτηκε τρελά την νεαρή ζωγράφο Μαρία Σερ και μετά τον χωρισμό τους ποτέ δεν ξανάγινε ο ίδιος. Το παπά με τα χωράφια της εκκλησίας, που τα πλημμύριζε η Μαύρη, το ποτάμι, βυθίζοντας τον στην οργή. Την τρελή Φλορεντίνκα, που της έτυχαν όλες οι συμφορές του κόσμου αλλά φρόντιζε όλα τα αδέσποτα της περιοχής. Τον γέρο Μπόσκι με την οικογένεια του, τις τρεις κόρες του και τον Πάβελ, ένα δυνατό και λογικό αλλά και φιλόδοξο παλικάρι, ο οποίος παντρεύεται την Μίσια παρά τις αντιρρήσεις του Μίχαλ. Η κόρη του γέρο Μπόσκι, η Στάσια που παντρεύτηκε τον τεχνίτη  Παπούγκα, ο οποίος όμως την εγκατέλειψε τα Χριστούγεννα με ένα παιδί στην αγκαλιά. Κι όμως μέσα από τις μικρές αυτές ιστορίες, διαφαίνεται το ψηφιδωτό, της προπολεμικής κοινωνίας της Πολωνίας. 

  Μαζί με τα πρόσωπα, η Τοκάρτσουκ στον καμβά της αφήγησης της, παρουσιάζει και κάποια αντικείμενα τα οποία παίζουν τον δικό τους ρόλο στην κατανόηση της ιστορίας: την εικόνα της Παναγίας του Γεσκόλε που χάριζε τις θαυματουργικές της δυνάμεις σε όλον τον κόσμο, πιστούς και μη. Τον μύλο του καφέ, από πορσελάνη, μπρούντζο και ξύλο, τον οποίο ο Μίχαλ έφερε μαζί του από τον πόλεμο και τον κράτησε για όλη της τη ζωή η Μίσια, σαν το πιο πολύτιμο δώρο που είχε ποτές της. Το παιχνίδι διαφυγής με τους οκτώ ομόκεντρους κύκλους και τις πολλές εξόδους, που παίζει ο Βαρόνος Ποπιέλσκι με το οκτάεδρο ζάρι και τις έξι επιλογές του, το οποίο όμως απαιτεί ο παίκτης και να ονειρεύεται και να κάνει πάντα τη δική του επιλογή.

  Κι ενώ παρακολουθούμε τους πρωταγωνιστές της Τοκάρτσουκ να γεύονται τις μικροχαρές και τις αγωνίες που τους προσφέρει η ειρηνική ζωή στο Αρχέγονο και την γύρω περιοχή, όλα τελειώνουν από την μία ημέρα στην άλλη και ακολουθούν όλα εκείνα που σημάδεψαν βαθιά την ψυχή της Πολωνίας. Τον διαμελισμό της και την εισβολή στα μέρη του Αρχέγονου, πρώτα των Γερμανών. Τον μάζεμα όλων των Εβραίων και την επί τόπου εκτέλεση όποιου αντιστεκόταν, στην μεταφορά του στα γειτονικά κρεματόρια. Την κατάληψη της περιοχής ξανά, αυτή τη φορά από τους Σοβιετικούς. Τη μετατόπιση της γραμμής του μετώπου καταμεσής του Αρχέγονου και την φυγή των κατοίκων του στο δάσος. Τους χιλιάδες νεκρούς στο πεδίο της μάχης. Την ειρήνη επιτέλους να έρχεται μα όλα να έχουν αλλάξει δραματικά. Την Πολωνία ενταγμένη στο μπλόκο των Σοβιετικών με την χαρακτηριστική γραφειοκρατία των Κομμουνιστικών κρατών και την υποταγή των πολιτών τους σε αυτήν.

Ενδιαφέρουσες είναι και οι αναφορές της Τοκάρτσουκ στο Θεό: 

"Ποιος είμαι;" ρωτάει ο Θεός. 

"Θεός ή άνθρωπος, γίνεται να είμαι και τα δύο μαζί ή ίσως τίποτα από αυτά τα δύο; Άραγε είμαι εγώ που δημιούργησα τους ανθρώπους ή αυτοί εμένα;"

"Οι άνθρωποι- που από μόνοι τους αποτελούν μια διαδικασία εξέλιξης- φοβούνται όλα όσα είναι αεικίνητα και συνεχώς μεταβαλλόμενα, επειδή επινόησαν κάτι που δεν υπάρχει- το αμετάβλητο, αποφασίζοντας πως τέλειο είναι το αιώνιο, αυτό που δεν αλλάζει. Προσέδωσαν λοιπόν στον Θεό την ιδιότητα του αμετάβλητου. Και έτσι έχασαν την ικανότητα κατανόησής του."

 "Το θέμα δεν είναι αν υπάρχει Θεός ή όχι. Δεν είναι έτσι. Το θέμα είναι αν πιστεύεις ή όχι."

 Τελειώνοντας, θα έλεγα σε όποιον θέλει να διαβάσει αυτό το βιβλίο, ότι μία πρώτη ανάγνωσή του δεν θα του είναι αρκετή. Θα χρειαστεί να επανέλθει και με δεύτερη, ίσως πιο υποψιασμένη για το τι ζητά να μάθει ως αναγνώστης.  Το περίεργο είναι ότι δεν είναι από εκείνα τα βιβλία, τα πολύ δυσνόητα με τις μακρόσυρτες προτάσεις και τις ακατανόητες λέξεις. Η γραφή της Τοκάρτσουκ είναι αρκετά απλή, αυτά που θέλει να μας πει όμως δεν είναι τόσο εύκολα. Ίσως γιατί το δράμα της Πολωνίας να είναι άλλου επιπέδου από αυτό, της δικής μας χώρας.

Χαρακτηριστική ξύλινη κατοικία της επαρχιακής Πολωνίας