Αφορμή για τις σκέψεις μου αυτές, αποτέλεσε η ανάγνωση κάποιων βιβλίων τους τελευταίους μήνες, στην Λέσχη Ανάγνωσης Δράμας, τα οποία, χωρίς να είναι προσχεδιασμένο, όλα με κάποιον τρόπο μιλούσαν για το βιβλίο.

Στο 1Q84 του Haruki Murakami και στο Για εραστές και κλέφτες του  Pedro Zarraluki, μεταξύ των άλλων, βλέπουμε τον πιθανό τρόπο συγγραφής κάποιων βιβλίων. Στο πρώτο βιβλίο, ένα κείμενο κατατίθεται σε κάποιον διαγωνισμό, το οποίο δεν παρουσιάζει καμία λογοτεχνική αξία αλλά έχει μια πολύ πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα ιστορία. Το κείμενο αυτό το μετασχηματίζει σε λογοτεχνικό έργο  ένας νέος συγγραφέας με την παρότρυνση του εκδότη του και στη συνέχεια κάνει μεγάλη επιτυχία. Αν και ο ίδιος ο συγγραφέας δεν το αναγνωρίζει ως δικό του πόνημα, σίγουρα θα αναρωτιόμαστε το νέο, επιτυχημένο  αυτό κείμενο σε ποιον βαθμό του ανήκει και σε ποιον βαθμό ανήκει στη νεαρή συγγραφέα, που έκανε την πρώτη γραφή.
Στο δεύτερο βιβλίο, μια παρέα γνωστών συγγραφέων, συναντιέται για ένα τριήμερο, στο σπίτι του εκδότη τους, με σκοπό να γράψει ο καθένας τους από μια ιστορία.   Όλοι πολύ γρήγορα συγγράφουν ένα κείμενο, το διαβάζουν και ο ίδιος ο εκδότης με πολύ μεγάλη ευκολία, παίζοντας μαζί τους, τους προσθέτει οτιδήποτε πιστεύει ότι θα κάνει την ιστορία πιο ενδιαφέρουσα. Ανάμεσα τους βρίσκεται και ο  νεαρός Πέδρο , που από μια σύμπτωση βρέθηκε εκεί για να τους μαγειρεύει. Ο Πέδρο, που κινείται ανάμεσα τους συνεχώς, παρατηρεί και αισθάνεται την κάθε στιγμή και τελικά  "αναλαμβάνει" να γράψει σε βιβλίο αυτά που είδε ή άκουσε τις τρεις ημέρες, που διήρκησε η συνάντηση.

Τελικά τι είναι αυτό που γεννά τις ιδέες στο μυαλό, τις μετασχηματίζονται σε κείμενα και στη συνέχεια γίνονται  μια καλή ιστορία ή ένα επιτυχημένο βιβλίο; Η έμπνευση; Τα βιώματα; Η τεχνική; .... Φυσικά και δεν θα απαντήσω!


Σε τρία άλλα βιβλία, στις Οι θάλασσες του Νότου του Manuel Vαzquez Montalbαn, στο Φαρενάιτ 451" του Ray Bradbury και στο Τα φώτα στο βάθος της Niemands Rose διαβάζουμε για την καταστροφή των βιβλίων. Στις θάλασσες του Νότου, ο πρωταγωνιστής ντετέκτιβ Πέπε Καρβάλιο κάθε φορά που θέλει να ανάψει το τζάκι του, πιάνει ένα βιβλίο από τη βιβλιοθήκη του και το χρησιμοποιεί ως προσάναμμα. Στα φώτα στο βάθος ( στο διήγημα Βιβλιακή Καταστροφή ), κάποιος παθιασμένος με το βιβλίο, δημιουργεί μια σπουδαία βιβλιοθήκη στο σπίτι του, την ασφαλίζει φοβούμενος μήπως του καεί αλλά μια μέρα διαπιστώνει ότι οι σελίδες των βιβλίων του έχουν λευκανθεί, έχουν χαθεί όλα τα τυπογραφικά αποτυπώματα. Τα βιβλία έχουν καταστραφεί ολοκληρωτικά. Και στο Φαρενάιτ 451, είμαστε σε μια μακρινή εποχή, όπου τα βιβλία θεωρούνται επικίνδυνα για την ανθρώπινη ευτυχία και απαγορεύεται η κατοχή τους. Όποιος τυγχάνει να διατηρεί στο σπίτι του κάποια βιβλία, ειδικά συνεργεία πυρονόμων αναλαμβάνουν να τα κάψουν, μαζί με το σπίτι που τα στεγάζει, κάποιες φορές και με τον ιδιοκτήτη τους. Ποτέ δεν είχα φανταστεί ότι η καταστροφή των βιβλίων θα αποτελούσε έμπνευση για τόσους συγγραφείς. Λάθος μου!

Βέβαια η καταστροφή των βιβλίων, ιστορικά δεν μας είναι άγνωστη.

Οργανωμένο κάψιμο βιβλίων έχουν κάνει: η Ναζιστική Γερμανία και οι Κινέζοι (στην περίφημη πολιτιστική τους επανάσταση). Πρόσφατα η Κροατία κατέστρεψε πάνω από 2.000.000 βιβλία ως παλιά και ακατάλληλα. ( Απλώς ήταν Σέρβων συγγραφέων ή εκδοτών.) Αλλά και  στην πατρίδα μας έχουμε τέτοια παραδείγματα. Επί Μεταξά δόθηκε εντολή να καούν τα σχολικά βιβλία ως αντεθνικά αλλά και επί δικτατορίας των Συνταγματαρχών απαγορεύτηκαν πολλά βιβλία. Ένα από τα βιβλία που βρέθηκε στο στόχαστρο τους, και στις δύο περιόδους, ήταν ... η Αντιγόνη του Σοφοκλή(!). Ναι, από αυτούς τους τάχατες αρχαιολάτρες. Αυτά αποτελούν μόνο μερικά παραδείγματα. Όταν η Δημοκρατία πα να υπάρχει, το βιβλίο πάντα βρίσκεται στο στόχαστρο όλων των απολυταρχικών κυβερνήσεων.
Τέλος πάντων, σήμερα, η ελευθερία του λόγου είναι ισχυρή. Σε αυτό έχουν συμβάλλει τα ελεύθερα Μ.Μ.Ε. καθώς και το διαδίκτυο. Όσο κι αν επιχειρείται η χαλιναγώγηση των ιδεών, οποιωνδήποτε ιδεών, αυτό καθίσταται πια ακατόρθωτο. Έχουμε τα παραδείγματα της ελπιδοφόρας Αραβικής Άνοιξης από τη μια και της εύκολης διάδοσης των σκοταδιστικών ιδεών των Τζιχαντζιστών από την άλλη. Σήμερα έχουμε υπερπροσφορά της γνώσης.  Καμία απαγόρευση δεν μπορεί να ισχύσει, κανένα βιβλίο δεν μπορεί να απαγορευτεί, κάπου σε κάποια ηλεκτρονική βάση θα υπάρχει και θα είναι προσβάσιμο σε όποιον το θελήσει.
Το μεγάλο πρόβλημα είναι πια, πώς θα διαμορφώσουμε πολίτες, με δημοκρατικό και ελεύθερο πνεύμα, οι οποίοι θα μπορούν να επιλέγουν μέσα από τον τεράστιο όγκο των πληροφοριών που τους διοχετεύονται, τα πλέον χρήσιμα και "καλά";

Πώς θα λαμβάνουν τη γνώση, δεν θα ενθουσιάζονται ή παρασύρονται από αυτήν με μια πρώτη ανάγνωση  αλλά θα μπορούν να την επεξεργάζονται λογικά και στη συνέχεια ή θα την οικειοποιούνται ή θα την απορρίπτουν;  Αυτό είναι το πρόβλημα σήμερα.

Εδώ, από ότι καταλαβαίνουμε, σημαντικό ρόλο έχει να επιτελέσει το σχολείο. Το οποίο όμως βρίσκεται εγκλωβισμένο μέσα σε ένα τεράστιο όγκο γνώσεων, έναν αληθινό γνωστικό κυκεώνα, τον οποίο θα πρέπει να "κατακτήσουν" οι μαθητές. Οι οποίοι επιπλέον είναι εγκλωβισμένοι μέσα σε ένα εξετασιοκεντρικό σύστημα, που επικροτεί την απομνημόνευση έναντι της κριτικής σκέψης. Αν και στη θεωρία πολλές φορές λέγεται, ότι θα πρέπει οι μαθητές να αναζητούν τη γνώση, να τη κρίνουν και στη συνέχεια να την κατακτούν, αυτό ως πρακτική αποτελεί εξαίρεση για το ελληνικό σχολείο και όχι τον κανόνα. Πιθανότα, η ανάπτυξη κριτικής σκέψης από τον Έλληνα μαθητή, κάποιους φοβίζει!!!
Τα τελευταία χρόνια στην Πατρίδα μας δημιουργήθηκαν πολλές και καλές Δημόσιες βιβλιοθήκες, με σημαντική προσφορά στα πολιτιστικά δρώμενα των πόλεων τους, ( π.χ. δες http://www.serrelib.gr/  ή http://vivl-dramas.dra.sch.gr/ ). Δημιουργήθηκαν πάμπολλες σχολικές βιβλιοθήκες, κυρίως στη Β/μια Εκπαίδευση, οι οποίες όμως στενάζουν κάτω από τα προβλήματα της υποχρηματοδότησης τους ή της έλλειψης εξειδικευμένου προσωπικού. Σε πολλά σχολεία, κυρίως της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, κάθε χρόνο εκπονούνται προγράμματα Φιλαναγνωσίας, μέσα από τα οποία οι δάσκαλοι πασχίζουν να φέρουν τους μαθητές τους κοντά στο βιβλίο.
Από τη μία λοιπόν ως μάχιμος εκπαιδευτικός εδώ και 30 χρόνια, οργίζομαι όταν βλέπω τους συνάδελφους εκπαιδευτικούς να αγωνίζονται για να βρουν μια διέξοδο ανάμεσα στην τεράστιο όγκο της ύλης που πρέπει να διδάξουν και στη γνώση τους ότι θα πρέπει να αναζητούν τρόπους ανάπτυξης της κριτικής σκέψης των μαθητών τους.  Το ελληνικό σχολείο δεν βοηθάει ως προς το δεύτερο.
Από την άλλη, είμαι αισιόδοξος, διότι παρά την ευρέως, διαδεδομένη άποψη, από αυτούς που θέλουν να μηδενίζουν τα πάντα, οι νέες γενιές γνωρίζουν το βιβλίο πολύ περισσότερο απ΄ ότι οι παλαιότερες γενιές, διαβάζουν βιβλία, επισκέπτονται τις βιβλιοθήκες, είτε μόνοι τους είτε με τους γονείς τους, αγοράζουν βιβλία και όλα αυτά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό, απ΄ ότι πριν από 30 χρόνια. Βέβαια απέχουμε πολύ από το επιθυμητό, αλλά είμαι σίγουρος ότι όλη αυτή η προσπάθεια που γίνεται, θα αποδώσει.