Μικρό αφιέρωμα στην αραβική ποίηση

Αυτό που κυρίως ενώνει τις Αραβικές φυλές, που κατοικούν σε μια
τεράστια έκταση από την Αραβική χερσόνησο, την ανατολική Μεσόγειο ως τη Σαχάρα και την βόρεια Αφρική, είναι η κοινή τους γλώσσα. Από κει και πέρα υπάρχει η κοινή ιστορία με μία περίοδο θαυμαστής προόδου σε κάθε τομέα (8ος - 14ος αιώνα μ.Χ), η θύμηση της κυριαρχίας τους στη Μεσόγειο, τα κοινά πολιτισμικά στοιχεία τους, αλλά και το Ισλάμ το οποίο καλύπτει περίπου το 97% του πληθυσμού τους.

Στη σημερινή μου εγγραφή θα περιοριστώ στην ποίηση των Αράβων, αξιόλογη και σημαντική, η οποία όμως δεν μας είναι γνωστή. Σίγουρα δεν έχω βρει τα σπουδαιότερα ποιήματα, καθότι οι μεταφράσεις τους δεν είναι και τόσο διαδεδομένες, αλλά και πάλι πιστεύω ότι η προσπάθεια αξίζει.

Το παλαιότερα γνωστά αραβικά ποιήματα που έχει διασωθεί, από την προ - ισλαμική περίοδο, είναι τα Mu'allaqat al-Hinzab, γνωστά και ως "Οι Κρεμασμένες Ποιήσεις". Αυτή η συλλογή των επτά ή δέκα ποιημάτων, αντίστοιχων ποιητών, του 6ου μ.Χ. αιώνα, γράφονταν και κρεμιούνταν σε υφαντά στον τοίχο του Κάαμπα στη Μέκκα, του ιερότερου σημείου των Αράβων από την αρχαιότητα ακόμη, έτσι ώστε να εκτίθενται προς τέρψη όλης της ευρύτερης φυλής.

• Ένας από τους ποιητές της συλλογής αυτής ήταν ο Imru' al-Qais:

Μια μαυρισμένη μελωδία, σαν σημάδι φαίνεται.

Στο δίκαιο της πλευράς. 

Ή σαν σκούρη απόγονο του Κέδαρ που κατασκηνώνει εκεί. 

Πολλές φορές στην κοιλάδα 

έχει αντηχήσει το τρίξιμο της φωτιάς ανάμεσα στους θάμνους,

που άναψε η χειροπέδα του σκότους στα μαλλιά της

και όταν μιλά, οι καμηλιέρηδες σταματούν και ακούν.

Δες το βήμα της.

Στην απαλότητα του ανέμου κουνά τα λεπτά κλαδιά.

Πάνω από αυτήν!

Γλυκά φώναζε απευθυνόμενη σε μένα,

γευματίζοντας το ποτό των μελισσοστόμων της λέξεων.

Ο προσερχόμενος σου, εσύ που ιππεύεις το καμήλι.

• Ο ποιητής Abū Nuwās (... - 814), θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους Άραβες ποιητές. Το όνομά του σημαίνει «Φορέας του Μπροστινού Κόκκου», ένα παρατσούκλι που περιγράφει ένα ασυνήθιστο χτένισμα που πιθανώς συνδέεται με τον εξωφρενικό τρόπο ζωής του. 

Το ποίημά του, Άλογο (όλοι μας έχουμε ακούσει για τα περίφημα αραβικά άλογα), περιγράφει έναν νεαρό επιβήτορα, τον Colt, εκπληκτικής, μυθικής θα λέγαμε δύναμης. 

Ακτίνες φώτισαν τον ουρανό
Μαύρη νύχτα χτύπησε το στρατόπεδο-
Απόδειξη ότι ήταν μέρα.
Έβγαλα το Colt - έναν επιβήτορα ωμής δύναμης και γενεαλογίας.
Η ενέργεια της φωτιάς κατευθύνθηκε
μέσα από τις σφιχτές, τεντωμένες αρθρώσεις του με σχοινί.
Στάλθηκε στη γη με νυχτερινά σύννεφα καθοδηγούμενα 
από ένα ανερχόμενο αστέρι.
Πλημμύρισαν τα δώρα τους.
Ευλογημένο από σύννεφα μαύρα με βροχή
Σε συνεχείς βροχοπτώσεις.
Έπινε από τη γενναιοδωρία τους. Τα άκρα δυνάμωσαν.



 Ο Abu al-Ala al-Ma'arri (973-1057) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ποιητές της αραβικής παράδοσης. Το στυλ του 
χαρακτηρίζεται από τη μελαγχολία, την αντίθεση προς τη θρησκεία 
και την κοινωνία, καθώς και την εστίασή του στα ηθικά και 
φιλοσοφικά ζητήματα.

Η ασθένεια εισβάλει στα άκρα μου, οι μέρες μου τελειώνουν.

Αλλά ο θάνατος ποτέ δεν έχει συνοδευτεί με την αναζήτηση του.

Δεν θα ήθελα να γευτώ την ανάσα του.

Ούτε θα την απέφευγα, αν φιλοξένησε τον θάνατο.

Η ζωή και ο θάνατος, δύο μόνο δώρα για δανεισμό.

Δεν θέλω ούτε να πουλήσω, ούτε να δανειστώ.

Εδώ θα πραγματοποιήσω ένα άλμα χιλίων χρόνων, για να δούμε κάποια αποσπάσματα από τη σύγχρονη αραβική ποιητική δημιουργία. Εξελίχθηκε πολιτιστικά και γλωσσικά με την πάροδο του χρόνου, και συνεχίζει να εξερευνά νέες μορφές και θέματα, αντανακλώντας τις αλλαγές στην κοινωνία και τον πολιτισμό.

• Ξεκινώ με την Ιρακινή ποιήτρια Nazik al-Mala'ika (1923-2007) η οποία πέρα από το σπάσιμο της κλασικής αραβικής ποιητικής φόρμας, καταπιάνεται με φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Όπως στο ποίημα της:

Σε ένα κορίτσι που κοιμάται στον δρόμο

Στην Καράντα τη νύχτα, άνεμος και βροχή πριν την αυγή,

όταν το σκοτάδι είναι μια στέγη ή μια κουρτίνα που δεν τραβιέται ποτέ,

όταν η νύχτα είναι στο αποκορύφωμά της και το σκοτάδι είναι γεμάτο βροχή,

και η υγρή σιωπή κυλά σαν άγριος τυφώνας,

ο θρήνος του ανέμου γεμίζει τον έρημο δρόμο,

οι στοές στενάζουν από τον πόνο και τα λυχνάρια κλαίνε απαλά.

Ένας φρουρός συνοφρυώνεται καθώς περνάει με τρεμάμενα βήματα,

ο κεραυνός δείχνει το λεπτό του πλαίσιο, αλλά οι σκιές αναχαιτίζονται.

Παρασυρμένη από τις πλημμύρες, σκισμένη από το κρύο,

η νύχτα τρέμει από σκοτάδι, ρίγη όταν κυλά η βροντή.

Σε μια στροφή του δρόμου, το κατώφλι μιας πόρτας

σε ένα σπίτι που κανείς δεν μένει πια,

ο κεραυνός αναβοσβήνει και δείχνει, ξαπλωμένη εκεί, κοιμισμένη βαθιά

μια νεαρή κοπέλα, δέρμα ακατέργαστο από το μαστίγιο του ανέμου του χειμώνα.

Στην αθωότητα των ματιών της, στο χλωμό των μάγουλων της,

τη λεπτότητα του σκελετού της, μιλάνε τα έντεκα χρόνια της.

Κοιμάται εκεί, στο παγωμένο μάρμαρο της γης,

ενώ γύρω της ο άνεμος του Νοεμβρίου ουρλιάζει,

μικροσκοπικά χέρια σφιχτά σφιχτά από την κούραση και τον φόβο,

το βρεγμένο πεζοδρόμιο το μαξιλάρι της, η κουβέρτα της ο αέρας.

Δεν μπορεί να κοιμηθεί από τον πυρετό, τις βροντές, τη φλόγα

που ανάβει η αϋπνία βαθιά μέσα στο μικρό της κάδρο.

Διψάει για ύπνο, αλλά ο ύπνος δεν πιάνει ποτέ.

Τι πρέπει να ξεχάσει πρώτα—πυρετό, πείνα ή κρύο;

Διπλασιασμένος από την αϋπνία, ο πόνος ακόμα ροκανίζει και

αναζωπυρώνεται στον πυρετό με τα ανελέητα νύχια.

Με τις διαβολικές κραυγές τους, αυτές οι σκληρές εικόνες εμπνέουν

φαντάσματα που σπεύδουν να τροφοδοτήσουν τη φωτιά του πυρετού,

και καλύπτει τα μάτια της, αλλά τα χέρια της δεν μπορούν να κρύψουν

ότι το σκοτάδι δεν ξέρει και ο πυρετός δεν μπορεί να νιώσει.

Το μικρό κορίτσι συνεχίζει να τρέμει μέχρι να δείξει ο ήλιος,

«μέχρι να σβήσει ο τυφώνας, και ακόμα κανείς δεν ξέρει.

Πέρασε κάθε μέρα της παιδικής της ηλικίας με δακρυσμένο

σώμα σπασμένο από την έλλειψη στέγης, την πείνα και τον φόβο,

για έντεκα πολλά χρόνια, η θλίψη δεν έληξε ποτέ

όλη της τη ζωή ήταν πεινασμένη, διψασμένη και κουρασμένη.

Σε ποιον να διαμαρτυρηθεί; Οι κραυγές της δεν ακούγονται,

γιατί η ανθρωπότητα είναι πλέον μια λέξη χωρίς νόημα,

και οι άνθρωποι είναι μια μάσκα, τεχνητή και ψεύτικη, η

γλυκιά, απαλή εξωτερική τους εμφάνιση κρύβει φλεγόμενο μίσος,

και όπου το έλεος κάποτε ευδοκιμούσε στην κοινωνία μας

τώρα είναι απλώς μια λέξη στο λεξικό.

Όσοι κοιμούνται στο δρόμο θα παραμείνουν δυσαρεστημένοι,

κανείς δεν λυπάται τον πυρετό τους ούτε καταπραΰνει τους θρήνους τους-

είναι άγρια ​​αδικία, χωρίς αντάλλαγμα -

τι φάρσα που αποκαλούμε αυτόν, τον παγκόσμιο πολιτισμό!

• Ο Muhammad Al-Maghut (1934-2006), ήταν Σύριος ποιητής, ένας από τους πρωτοπόρους του αραβικού πεζού ποιήματος:

Τατουάζ

Τώρα

Την τρίτη ώρα του εικοστού αιώνα

Εκεί που τίποτα δεν χωρίζει τα πτώματα

από τα παπούτσια των πεζών

εκτός από άσφαλτο

Θα ξαπλώσω στη μέση του δρόμου

σαν βεδουίνος σεΐχης

και δεν θα σηκωθώ

μέχρι όλα τα κάγκελα των φυλακών και τα αρχεία των υπόπτων του κόσμου

μαζευτούν και τοποθετηθούν μπροστά μου

για να μπορώ να τα μασάω

σαν καμήλα στον ανοιχτό δρόμο.

Μέχρι όλα τα ρόπαλα της αστυνομίας και των διαδηλωτών

αποδράσουν από τις λαβές

και πάνε πίσω (για άλλη μια φορά)

εκκολαπτόμενα κλαδιά στα δάση τους.

Στο σκοτάδι γελάω

κλαίω

γράφω

Δεν ξεχωρίζω πια το στυλό μου από τα δάχτυλά μου

Κάθε φορά που κάποιος χτυπά ή κινείται μια κουρτίνα

Κρύβω τα χαρτιά μου

σαν ιερόδουλη σε αστυνομική επιδρομή.

Από ποιον κληρονόμησα αυτόν τον φόβο

και αυτό το αίμα

φοβάσαι σαν λεοπάρδαλη του βουνού;

Μόλις δω επίσημο χαρτί στο κατώφλι

ή ένα καπέλο από την πόρτα

τα κόκαλα και τα δάκρυά μου τρέμουν

το αίμα μου τρέχει προς όλες τις κατευθύνσεις

σαν αιώνια περιπολία προγονικής αστυνομίας

το κυνηγάει από τη μια φλέβα στην άλλη.

Ω! αγαπητέ

Μάταια προσπαθώ να ανακτήσω το κουράγιο και τη δύναμή μου

Η τραγωδία δεν είναι εδώ

στο μαστίγιο, στο γραφείο ή στις σειρήνες

Είναι εκεί

Στην κούνια. . .

Στη μήτρα

Σίγουρα δεν ήμουν δεμένος στη μήτρα με ομφάλιο λώρο

Ήταν μια θηλιά δήμιου

• Ο Σύριος, Ali Ahmad Said Esber  ( 1930 - .....), γνωστός με το ψευδώνυμο Άδωνις, ίσως είναι σήμερα ο πιο αναγνωρίσιμος Άραβας ποιητής, αν και ζει στην Γαλλία. Παρακάτω ένα μικρό απόσπασμα από την ποίησή του.

Κάθε μέρα, το σώμα του εραστή

διαλύεται στον αέρα,

μετατρέπεται σε άρωμα,

γυρίζει, επικαλείται όλα τα αρώματα

που μαζεύονται στο στρώμα του,

καλύπτει τα όνειρά του,

εξατμίζεται σαν λιβάνι,

επιστρέφει σαν λιβάνι.

Τα πρώτα του ποιήματα είναι πόνος

ενός παιδιού χαμένου στη δίνη των γεφυρών,

χωρίς να ξέρει να κρατιέται στο νερό

ούτε να το περάσει.

•   Και κλείνω το σίγουρα ατελές αφιέρωμά μου, με τον πρόσφατα σκοτωμένο από τους βομβαρδισμούς στη Γάζα, Παλαιστίνιο ποιητή Refaat  Alareer. Το τελευταίο ποίημα του που ανάρτησε στο Χ την 1η Νοεμβρίου 2023:

ΑΝ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΩ

Αν πρέπει να πεθάνω

θα πρέπει να ζήσεις εσύ

να πεις την ιστορία μου

να πουλήσεις τα πράγματα μου

για να αγοράσεις ένα κομμάτι πανί

και κάμποσο σπάγκο,

(να τον φτιάξεις άσπρο με μακριά ουρά)

έτσι ώστε ένα παιδί, κάπου στη Γάζα

σαν θα κοιτάει τον ουρανό κατάματα

προσμένοντας τον πατέρα που έφυγε μες τη φωτιά—

και δεν αποχαιρέτησε κανέναν

ούτε και την ίδια του τη σάρκα,

ούτε τον ίδιο του τον εαυτό –

βλέπει τον χαρταετό, τον χαρταετό μου που έφτιαξες,

να πετάει επάνω ψηλά

και σκέφτεται προς στιγμήν πως είναι ένας άγγελος εκεί

που φέρνει πίσω την αγάπη

Αν πρέπει να πεθάνω

Ας φέρει αυτό ελπίδα

Ας γίνει μια ιστορία

Μετάφραση: Χρήστος Τσιάμης