Μήνυμα συμπαράστασης στους κατοίκους της Γάζας

 

ΚΕΙΜΕΝΟ ΣΥΜΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ 

Το οποίο συνυπογράφω, μη δεχόμενος αυτό που γίνεται σήμερα. 

Ούτε η ανείπωτη τραγωδία του Εβραϊκού λαού τον περασμένο αιώνα με τα εκατομμύρια των αθώων θυμάτων, ούτε οι ακρότητες της Χαμάς είναι επιτρεπτό να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι από την αδίστακτη στρατοκρατική κλίκα που κυβερνάει το Ισραήλ, δικαιολογώντας την εξόντωση και τη σφαγή χιλιάδων ανθρώπων στη Γάζα, μια σφαγή που φέρνει στον νου τις συλλογικές τιμωρίες άλλων, σκοτεινών εποχών. Πρόκειται, όσο και αν οι λέξεις είναι βαριές και πρέπει να χρησιμοποιούνται με προσοχή, για μια απόπειρα γενοκτονίας σε βάρος του παλαιστινιακού λαού με θύματα αμάχους, γέροντες, αρρώστους, γυναίκες και μικρά παιδιά. Γιατί γενοκτονία δεν συνιστά μόνο η θανάτωση των μελών μιας κοινωνίας, αλλά και η σκόπιμη επιβολή συνθηκών ζωής με στόχο τον αφανισμό της. Το σχέδιο του Ισραηλινού κράτους και όσων συνενόχων το στηρίζουν είναι να μετατρέψουν τη Γάζα σε μια έρημο, εξοντώνοντας ή αδειάζοντας την περιοχή από τον πληθυσμό της. Εβραίοι πολίτες του Ισραήλ, αλλά και άνθρωποι απ` όλη τη διεθνή κοινότητα, αντιτίθενται στα σχέδια αυτά τα οποία, εκτός του ότι είναι απάνθρωπα, δυναμιτίζουν κάθε προοπτική ειρήνευσης στη μαρτυρική αυτή περιοχή. Κι εμείς, Ελληνίδες κι Έλληνες πολίτες, ποιητές, πεζογράφοι και μεταφραστές ενώνουμε τη φωνή μας με τη φωνή όλων των πολιτών του κόσμου που καταδικάζουν τη σφαγή στη Γάζα και ζητούν να σταματήσει η συλλογική τιμωρία που επιβάλλει το Ισραήλ σε αθώους πολίτες και γυναίκες, άντρες και παιδιά.  Καταγγέλλουμε και αντιστεκόμαστε στον αφανισμό του παλαιστινιακού λαού και δεν θέλουμε η δίκαιη αγανάκτηση για τα φρικώδη εγκλήματα του Ισραηλινού κράτους να πυροδοτήσει ένα νέο κύμα αντισημιτισμού. Πιστεύουμε στην ειρηνική συνύπαρξη Παλαιστινίων και Ισραηλινών και εναντιωνόμαστε στους σχεδιασμούς των σκοτεινών δυνάμεων που σπέρνουν τον θάνατο και το μίσος.

«ΔΕΙΞΕ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΣΟΥ»

 

1.                  Αγαθοκλέους Μαριος

2.                  Αγγέλου Αγγελική

3.                  Αγοραστού Ηλέκτρα

4.                  Αδαλόγλου Κούλα

5.                  Αθανασιάδου Φανή

6.                  Αθανασίου Ελένη

7.                  Αθανασίου Μαρουσώ

8.                  Ακρίβος Κώστας

9.                  Αλεξίου Δημήτρης

10.              Αναγνωστόπουλος Λουκάς

11.              Αναγνώστου Αχιλλέας

12.              Αναστόπουλος Θανάσης

13.              Ανδρεοπούλη Λιάνα

14.              Ανεζίρης Μιχάλης

15.              Αντωνόπουλος Πάνος

16.              Αποσκίτης Γιώργος

17.              Αργύρης Νίκος

18.              Βαγιώτη Θεοδώρα 

19.              Βαλιούλη Σίσσυ

20.              Βασιάδη Άννα 

21.              Βασιλείου-Πέτσα Βέρα

22.              Βεντούρη Μαριανίνα

23.              Βλάχου Χρύσα

24.              Βολανάκη Γιούλη

25.              Βουβάλη Γκυ Δάφνη Μαρία

26.              Βουτσινάς Γεράσιμος

27.              Βρεττός Σπύρος

28.              Γαβρίλη Αλεξάνδρα

29.              Γεωργίου Κωνσταντίνος

30.              Γαλάνη Ελένη

31.              Γκρέκου Γλυκερία

32.              Γιαννακός Κωνσταντίνος

33.              Γιαννοπούλου Έφη

34.              Γιαννοπούλου Φωτεινή

35.              Γιασίν Μεχμέτ

36.              Γκαρόση Ιωάννα

37.              Γκέντσου Βάλια

38.              Γκιούλος Δημήτρης

39.              Γκόζης Γιώργος

40.              Γρηγορίου Χρήστος

41.              Γριμμάνη Μαργαρίτα

42.              Γώγος Θάνος

43.              Δαλακούρα Βερονίκη

44.              Δαλιανά Γεωργία

45.              Δανέλη Νάνσυ

46.              Δεδουσοπούλου Ναταλία

47.              Δεμπερδεμίδου Γεωργία

48.              Δημητριάδου Διώνη

49.              Δήμου Παναγιώτης

50.              Διακοβοβασίλης Βασίλειος

51.              Διαμαντοπούλου Αφροδίτη

52.              Διονυσοπούλου Σοφία

53.              Δούκα Μάρω

54.              Δούκας Γιάννης

55.              Δούμου Στέλλα

56.              Δούρβας Αργύρης

57.              Δρακοπούλου Π. Αθανασία

58.              Δριμή Μαρία

59.              Δροσάκης Νίκος

60.              Ελευθερίου Σοφία 

61.              Εξαρχοπούλου Λίλυ

62.              Ευσταθία Π.

63.              Ζαραμπούκας Γιάννης

64.              Ζαρδούκα Πηνελόπη

65.              Ζαφειρίου Σταύρος

66.              Ζάχαρη Ελένη

67.              Ζαχαρίου Γιούλη

68.              Ζεβόλη Νταουντάκη Αντωνία

69.              Ζηλάκος Βασίλης

70.              Ηλιοπούλου Κατερίνα 

71.              Θανασούλας Αργύρης

72.              Θάνογλου Ελευθερία

73.              Θάνου Αγγελική

74.              Θεολόγου Δημήτρης

75.              Ισραηλίδου Μάρσια

76.              Ιωαννίδου Ειρήνη

77.              Ιωάννου Αθηνά

78.              Καγγελάρης Γρηγόρης

79.              Καζάντη Μαρία

80.              Καϊτατζή-Χουλιούμη Δέσποινα

81.              Κακολύρη Μαίρη

82.              Κακολύρης Πέτρος

83.              Κάλλιας Παντελής

84.              Καλοκύρη Αριάδνη

85.              Καμπούρης Βασίλης

86.              Καναβούρης Κώστας

87.              Καπελλάκη Φωτεινή

88.              Καπλάνη Βικτωρία

89.              Καππέ Αντωνία

90.              Καραβίτη Τζένη

91.              Καραγιαννόπουλος Κωνσταντίνος

92.              Καραθανάση Μαρία

93.              Καρακόκκινος Ανδρέας

94.              Καραογλάνη Αναστασία

95.              Καρατζούδης Γιάννης

96.              Καρδάτου Μαρία

97.              Καριζώνη Κατερίνα

98.              Κάρτας Τάσος

99.              Κασαπίδης Γιώργος

100.          Κατελανάκη Ευτυχία

101.          Κατράκης Μιχάλης 

102.          Κατσαδήμα Αντιγόνη

103.          Κατσίκας Πασχάλης

104.          Καψιάνης Νίκος

105.          Κεντρωτής Γιώργος

106.          Κεφάλας Ηλίας

107.          Κοζίας Γιώργος

108.          Κολοσσιάτου Φρόσω

109.          Κολτσίδας Χρήστος

110.          Κοροβίνης Θωμάς

111.          Κοτίνη Θεώνη

112.          Κουβάτα Δήμητρα

113.          Κουγιουμτζή Μαρία

114.          Κουλούρη Μαρία 

115.          Κουντουράκη Αγγελική

116.          Κουστινούδη Άννα

117.          Κουτρουμπάκη Εύη

118.          Κουτρουμπάκης Κώστας

119.          Κούτσιας Νικόλαος

120.          Κουτσοδόντης Νικόλαος

121.          Κουτσούκος Ηλίας

122.          Κουτσουμπέλη Χλόη

123.          Κριτσινιώτης Θανάσης

124.          Κυριακίδης Αχιλλέας

125.          Κωνσταντέλλος Γιάννης

126.          Κωνσταντινίδου Ελένη

127.          Κωστοπούλου Π. Ανδριάνα

128.          Λαρεντζάκη-Γκιώνη Μαίρη

129.          Λάτσαρη Μαρία

130.          Λεβαντή Μαρία

131.          Λειδινός Ιάσων 

132.          Λέντζας Ευθύμιος

133.          Λεοντζάκος Δημήτρης

134.          Λιάκος Λουκάς

135.          Λιάτζουρα Κατερίνα

136.          Λιντζαροπούλου Ελένη

137.          Λιούτσια Ιωάννα

138.          Λίχνος Κωνσταντίνος

139.          Λοϊζίδης Βάιος

140.          Λουκίδου Ευτυχία Αλεξάνδρα

141.          Λουκίδου Κατερίνα

142.          Λουκόπουλος Κων/νος

143.          Λυμπέρη Κλεοπάτρα

144.          Μαθιουδάκης Χρήστος

145.          Μακρής Γιώργος

146.          Μακρογιώργου Γεωργία

147.          Μανούρα Μαριλένα 

148.          Μάντζιος Νίκος

149.          Μαραγκόπουλος Άρης

150.          Μάρβιν Παυλίνα 

151.          Μαργαρίτη Ειρήνη 

152.          Μαρδακιούπη Κατερίνα

153.          Μαυράκη Κορίνα

154.          Μεζίτη Μάνια 

155.          Μεθενίτης Παύλος

156.          Μελιτάς Χάρης

157.          Μέντζου Μαρίνα

158.          Μηλιώνη Μαργαρίτα 

159.          Μήτσου Ανδρέας

160.          Μιάμης Χρήστος

161.          Μπαγουλή Καλλιόπη

162.          Μπαλασόπουλος Αντώνης

163.          Μπαξοπούλου Έμμυ

164.          Μπαρμπάτσης Κώστας

165.          Μπατσικανής Νίκος

166.          Μπεϊόγλου Κυριακή

167.          Μπελάνε Νίκος

168.          Μπελαούρη Ζέτα

169.          Μπελεκούκια Γεωργία

170.          Μπιζέ Κωνσταντίνα

171.          Μπιρμπίλη Ανδριάνα

172.          Μπιρμπίλη Ελένη

173.          Μπλάνας Γιώργος 

174.          Μπλέτσας Σταύρος

175.          Μπογιάνου Ευγενια

176.          Μπότσιος Βασίλης

177.          Μπουρμά Μαρία

178.          Μπρούσαλη Βίκυ

179.          Νίκα Ελένη

180.          Νικολαίδης Παναγιώτης

181.          Νικολάου Ρωξάνη

182.          Νικοπούλου Ηρώ

183.          Νόνα Αγγελική

184.          Ξύδη Χαριτίνη

185.          Οικονομίδου Χριστίνα 

186.          Οικονόμου Βασιλεία

187.          Οικονόμου Λ. Γιώργος

188.          Παλαιοπάνος Χρίστος

189.          Παπαγεωργίου Μαργαρίτα

190.          Παπαγεωργίου Φάνης 

191.          Παπαδάκη Νάνα

192.          Παπαδάκης Χρίστος

193.          Παπαδόπουλος Θεοχάρης

194.          Παπαδόπουλος Στέλιος

195.          Παπαδοπούλου Ελίνα 

196.          Παπαηλίου Ολβία

197.          Παπακανάκης Μιχάλης

198.          Παπακυριάκου Χρυσούλα

199.          Παπακωνσταντίνου Ηλίας

200.          Παπανικολάου Αθηνά

201.          Παπαπροδρόμου Βίκυ

202.          Παπία Παρασκευή 

203.          Παπουτσοπούλου Μαριάννα

204.          Παραδεισανού Ειρήνη

205.          Παρασκευαϊδου Βαλεντίνα

206.          Παραφέλας Άκης

207.          Πασλή Μαρία

208.          Πατεράκη Ευαγγελία

209.          Πατίλης Γιάννης

210.          Περδίκη Σοφία

211.          Πετρίδου Άννα

212.          Πετρόπουλος Θοδωρής

213.          Πιτένης Μιχάλης

214.          Πλακονούρη Αλέκα

215.          Πλυτά Λουκία

216.          Ποζιού Ελένη

217.          Πολενάκης Λέανδρος

218.          Πολενάκης Σταμάτης

219.          Πολέντας Μανόλης

220.          Πολίτου Σοφία

221.          Πολυγένη Έλενα

222.          Πολύζος Γιάννης

223.          Πολυκανδριώτη Γεωργία

224.          Πολυμενάκος Γιώργος

225.          Πονηράκου Γωγώ

226.          Ποντικόπουλος Κώστας

227.          Πριοβόλου Ελένη

228.          Πυλαρινού Ειρήνη

229.          Ρούβαλη Αμαλία

230.          Ρώσσης Γιάννης 

231.          Σακαλής Γρηγόρης

232.          Σακελλαρίου Γιολάντα

233.          Σακκά Ελένη

234.          Σαρηγκιόλης Θοδωρής

235.          Σιαφάκα Ιφιγένεια

236.          Σκαρμπαδώνης Σταμάτης

237.          Σκιαθάς Αντώνης

238.          Σκουτέρη Νίκη

239.          Σκυθιώτης Πέτρος 

240.          Σπυρόπουλος Χρήστος

241.          Σταθόπουλος Η. Χρήστος

242.          Σταμπόγλης Σταύρος 

243.          Σταυράκη Ελευθερία

244.          Στέρπη Σοφία

245.          Σφήκα Μαρία

246.          Σωτηριάδη-Παπαδάκη Άννα

247.          Τασιόπουλος Βαγγέλης

248.          Τάτση Γεωργία 

249.          Τάτση Ευαγγελία 

250.          Τζαμπαλάτης Ευστράτιος

251.          Τζαρδή Μαρία

252.          Τζιώγα Ελένη

253.          Τζιώκος Χρήστος

254.          Τουμανίδης Χρήστος

255.          Τριανταφυλλίδου Σοφία

256.          Τσάιτα Βάλια

257.          Τσεκούρας Δημήτρης

258.          Τσέλιου Τζένη

259.          Τσικαρδάνη Ολυμπία

260.          Τσιμπουρλάς - Κρητικίδης Στέφανος

261.          Τσιουράκης Ιωάννης

262.          Τσιπούρα Μάντυ

263.          Τσούβα Λίλια

264.          Τσώνης Λευτέρης

265.          Υφαντίδου Κυριακή

266.          Φαλαγκάρας Νίκος

267.          Φαρμάκης Δημήτρης

268.          Φελεκίδου Ρία

269.          Φούφας Νίκος

270.          Φραγκούλη Μαρία

271.          Χαριστός Αντώνης

272.          Χαρτοματσίδης Νίκος

273.          Χατζημανωλάκη Πόλυ

274.          Χατζημωυσιάδης Παναγιώτης

275.          Χατζηχριστοδούλου Μαρία

276.          Χουλιαράκης Δημήτρης

277.          Χριστιά Βαρβάρα

278.          Χριστοδουλίδης Γιώργος

279.          Χριστόπουλος Δημήτρης

280.          Χρονοπούλου Χρύσα

281.          Χρυσοπούλου Ελισάβετ

282.          Ψωμά-Πετρίδου Μαρία

Bob Dylan, Μητέρα των Μουσών.

   

Ο Δίας σαν βοσκός αποπλανά την Μνημοσύνη
Jakob de Wit (1727)

  Μνημοσύνη. Μια από τις πολλές θεότητες των Αρχαίων μας προγόνων, η οποία προσωποποιεί την μνήμη και τον Πολιτισμό. Άγνωστη στους πολλούς, δικαίως, μιας και Πάνθεον των αρχαίων είναι ατελείωτο. Κι όμως, ο σπουδαίος Αμερικανός μουσικός, στιχουργός και ποιητής, κάτοχος του Νόμπελ Λογοτεχνίας 2016, Bob Dylan, το 2020 έγραψε ένα τραγούδι για την μητέρα των Μουσών, την Μνημοσύνη.    Μητέρα των Μουσών από τον Δία, κι όπως λέει ο μύθος, αυτός κοιμήθηκε μαζί της για εννέα συνεχείς νύχτες ώστε να δημιουργηθούν οι εννέα θεές της μουσικής, του χορού και της ποίησης.

 Στους στίχους του τραγουδιού αυτού καλεί την Μνημοσύνη, να του τραγουδήσει για όλα όσα θεωρεί σπουδαία. Την αγάπη που έφυγε γρήγορα, για τους ήρωες που στάθηκαν μόνοι τους, θέλοντας να ελευθερώσουν τον κόσμο. Και στη συνέχεια της εξομολογείται την αγάπη του, για την πρωτότοκη κόρη της, την Καλλιόπη, προστάτρια της επικής ποίησης αλλά το σημαντικότερο είναι ότι φτάνοντας στο τέλος της ζωής του, αισθάνεται ότι δεν έχει "δει" όσα θα ήθελε και ζητεί τη συνδρομή της, για να το πετύχει.

  Πόσο παρόμοιο είναι με αυτό, που έκανε ο Όμηρος, όπου στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια, επικαλείται συνολικά δεκαεπτά φορές την μούσα, να τον βοηθήσει στην ιστόρηση των δύο αυτών επών. Το ίδιο κάνει και ο Ησίοδος, όπου στο ποίημα του "Έργα και Ημέραι" επικαλείται τις Μούσες για να το γράψει. Κι από εκεί και πέρα, κάθε καλλιτέχνης που σέβεται τον εαυτό του, οφείλει να βρει τη δική του Μούσα. 

 Είναι αλήθεια ότι χαίρομαι όταν ανακαλύπτω σημαντικούς, ξένους καλλιτέχνες, οι οποίοι έχουν εμπνευστεί έργα τους από την αρχαία ελληνική μυθολογία, αλλά συγχρόνως θλίβομαι, όταν γνωρίζω πόσο έχει υποβαθμιστεί το ανάλογο αντικείμενο στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση της χώρας μας. (Μακάρι να ήταν αυτό το μόνο στραβό στα εκπαιδευτικά πράγματα της πατρίδας μας.)

  Ας διαβάσουμε όμως τους στίχους του Bob Dylan:

  (Μνημοσύνη)

Μητέρα των Μουσών, τραγούδα για μένα

Τραγούδα για τα βουνά και τη βαθιά σκοτεινή θάλασσα

Τραγούδα για τις λίμνες και τις νύμφες του δάσους

Τραγούδα με όλη σας την καρδιά, όλες οι γυναίκες της χορωδίας

Τραγούδα για την τιμή και τη μοίρα και για τη δόξα

Μητέρα των Μουσών, τραγούδα για μένα

Μητέρα των Μουσών, τραγούδα για την καρδιά μου

Τραγούδα για μια αγάπη που έφυγε πολύ γρήγορα

Τραγούδα για τους ήρωες που στάθηκαν μόνοι

Τα ονόματα τους χαράχτηκαν σε πινακίδες από πέτρα

Που αγωνίστηκαν με πόνο για να ελευθερώσουν τον κόσμο

Μητέρα των Μουσών, τραγούδα για μένα

Τραγούδα για τον Σέρμαν, τον Μοντγκόμερι και τον Σκοτ

Και για τον Ζούκοφ, τον Πάτον και τις μάχες που έδωσαν

Που άνοιξαν το δρόμο για τον Πρίσλεϊ να τραγουδήσει

Που άνοιξαν τον δρόμο για τον Μάρτιν Λούθερ Κινγκ

Που έκαναν αυτό που έκαναν και συνέχισαν τον δρόμο τους

Φίλε, θα μπορούσα να σου διηγηθώ τις ιστορίες τους όλη μέρα

Ερωτεύομαι την Καλλιόπη

Δεν ανήκει σε κανέναν, γιατί να μην μου δοθεί;

Μιλάει σε μένα, μιλάει με τα μάτια της

Έχω κουραστεί να κυνηγάω ψέματα

Μητέρα των Μουσών, όπου κι αν βρίσκεσαι

Έχω ήδη ξεπεράσει τη ζωή μου κατά πολύ

Μητέρα των Μουσών, απελευθέρωσε την οργή σου

Πράγματα που δεν μπορώ να δω, εμποδίζουν τον δρόμο μου

Δείξε μου τη σοφία σου, πες μου τη μοίρα μου

Κάνε με να σταθώ με εντιμότητα, κάνε με να περπατήσω με ευθύτητα

Σφυρηλάτησε την ταυτότητά μου από μέσα προς τα έξω

Ξέρεις για τι μιλάω

Πάρε με στον ποταμό, απελευθέρωσε τη γοητεία σου

Άφησέ με να ξαπλώσω λίγο στην αγκαλιά σου

Ξύπνησέ με, ταρακούνησέ με, απελευθέρωσέ με από τον πειρασμό

Κάνε με αόρατο, σαν τον αέρα

Έχω μυαλό να περιπλανηθώ, έχω μυαλό να ταξιδέψω

Ταξιδεύω ανάλαφρα και δεν βιάζομαι να γυρίσω σπίτι.

  Για του λάτρεις του Dylan κλείνω με την αντίστοιχη μπαλάντα του, με τίτλο Μητέρα των Μουσών: 

ΣΤΑ ΚΑΡΠΑΘΙΚΑ ΤΡΙΣΤΡΑΤΑ της Εύρης Βαρίκα Μοσκόβη

 

  Σήμερα η εγγραφή μου, είναι αφιερωμένη στο βιβλίο της Εύρης Βαρίκα - Μοσκόβη, Στα Καρπάθικα Τρίστρατα. Είναι μια συλλογή διηγημάτων ηθογραφικού κυρίως αλλά και λαογραφικού χαρακτήρα, που εκδόθηκε το 1958 στην Αθήνα, Αναφέρονται στο χωριό της καταγωγής της συγγραφέας, και χωριό μου, το Όθος της Καρπάθου. Ο τίτλος έχει συμβολικό χαρακτήρα, μιας κι όλες οι ιστορίες που παρουσιάζει, έρχονται σε εμάς με την μορφή κουρέττου (κουτσομπολιού) στα τρίστρατα των γειτονιών του χωριού.

  Ο χρόνος αναφοράς των διηγημάτων είναι ασαφής, μιας και δεν διακρίνεται κανένα ιστορικό στοιχείο, που θα μας βοηθούσε στη χρονολόγηση. Από τα συμφραζόμενα σε ορισμένα σημεία, πιθανόν να είναι η δεκαετία του 1910 -1920. Σίγουρα όμως η συγγραφέας έχει και δικά της μεταγενέστερα βιώματα, τα οποία ενσωματώνει μέσα στα κείμενά της.  Αυτό πιθανόν γίνεται σκόπιμα, διότι στα διηγήματά της ασκεί έντονη κοινωνική κριτική στα ζητήματα των σχέσεων, για το πως αυτές γίνονται δεκτές ή όχι, από την τότε κλειστή κοινωνία της Καρπάθου, αλλά και στιγματίζει αναχρονιστικές αντιλήψεις για τη θέση της γυναίκας.

  Γλώσσα γραφής είναι η Δημοτική, ενώ στους διαλόγους των κειμένων,  χρησιμοποιεί το Οθείτικο Καρπάθικο ιδίωμα, τόσο ζωντανά και εύστοχα, ώστε πολλές φορές στο μυαλό μου ταξίδευε στην παιδική μου ηλικία και ήταν σαν να άκουγα τους γεροντότερους του χωριού μου να μιλούν. (Για όσους είχαν ζήσει παλαιότερα στην Κάρπαθο, κάθε χωριό όσο κοντά κι αν ήταν με το άλλο, διέκρινες με άνεση τις λεπτές γλωσσικές αποχρώσεις του καθενός.)  Στο τέλος του έχει πλούσιο λεξιλόγιο, όπου αποδίδεται η μετάφραση των λέξεων στην νεοελληνική και ακολουθεί παράρτημα με τις χρησιμοποιούμενες παροιμίες, όπου δίδεται και η εννοιολογική τους εξήγηση (πολλές από αυτές της έχει δανειστεί από εργασία του σπουδαίου συντοπίτη μας, Μιχαήλ Μιχαηλίδη- Νουάρου).

  Η εικονογράφηση είναι του Γερ. Γρηγόρη και το βιβλίο τυπώθηκε το 1958 στο τυπογραφία της ΗΜΕΡΗΣΙΑΣ.

  Το πρώτο διήγημα έχει τίτλο ΤΟ ΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ ΠΑΤΕΡΑ και αναφέρεται στην αγωνία που ζούσε κάθε οικογένεια , η οποία είχε κάποιον δικό της στα ξένα και μόνος τρόπος επικοινωνίας ήταν η αλληλογραφία με το ταχυδρομείο. Αν το γράμμα δεν ερχόταν αυτό προμήνυε κάποιο κακό για τον ξενιτεμένο άντρα του σπιτιού αλλά και στενοχώρια έως ένδεια για την γυναίκα και τα παιδιά του, οι οποίοι αναρωτιούνταν για την τύχη του αλλά και έμεναν δίχως οικονομικούς πόρους, μιας και δεν έρχονταν πια τα δολάρια ή οι χάρτινες λίρες, που έμπαιναν μέσα στον φάκελο, κρυμμένα ανάμεσα στα επιστολόχαρτα.

 Το δεύτερο διήγημα, Η ΚΟΥΛΛΟΥΡΑ, αναφέρεται στο μέγιστο των παραπτωμάτων ενός νέου της εποχής, να παντρευτεί κάποια κοπέλα από ξένο τόπο (ξενιτσά). Ξένος τόπος είναι κάθε τόπος εκτός του νησιού τους. Και ο ξενιτεμένος στο Μαρόκο γαμπρός εδώ, όχι μόνο φέρνει μαζί του μια ξένη αλλά και πρόσφυγα από τη Μικρά Ασία, ασχέτως αν είχε ελληνική καταγωγή. Ευτυχώς, που της πέρασε μόνο δαχτυλίδι αρραβώνα και όχι την Κουλλούρα, (τα στέφανα) κι έτσι μπόρεσαν να βρουν λύση σε αυτό το ατόπημα του νεαρού ξενιτεμένου. Για να καταλάβετε πόσο μεγάλο εθεωρείτο το παράπτωμα του, θα σας μεταφέρω μία φράση από το κείμενο, από το οικογενειακό συμβούλιο που αναζητούσε τρόπους να χωρίσει τους αρραβωνιασμένους:  

- Μιάλην εκολογιά* έχει, πολτούς συνζενείες**, τσαι θα πέσουν απάνω του να τα χαλάσου, είπε η Μαργαρώ. Εξανακούσθη μαθές πρωτογιός τσαι κανακάρης*** να πάρει ξενιτσά; 

* οικογένεια   **συγγενείς   *** αυτός που κληρονομεί όλη την πατρική περιουσία

Κι άλλη μία, όταν προξενεύουν στον γαμπρό μια χωριανή τους, που του αρμόζει και συγκρίνουν το βιος της μιας με της άλλης: 

- Τρεις προύτσες* επέρει παι(δ)ί μου. Αυτή θα κληρονομήσει τσαι τη κάλτα** της τη Φωτουλτσά, τσαι τον μπάρμπα της τον Αλέξη. Εξός*** τ' αμπελοχώραφα της, απούναιν α(γύ)ριστα! Όχι την ξενιτσά παι(δ)ί μου, που δεν έχει χώμα να θαφτεί.

* προίκες   **θεία   ***εκτός

  Το τρίτο διήγημα μιλά για ένα ΠΑΙΔΙΚΟ ΠΑΡΑΣΤΡΑΤΗΜΑ. Ήταν πολύ σύνηθες εκείνα τα χρόνια, οι μεγαλύτεροι να στέλνουν για θελήματα τους μικρότερους. Κι εδώ η μικρή πρωταγωνίστριά μας, έχει πάρει εντολή από τη γιαγιά της, η οποία είχε το χούι να μην ανέχεται να βλέπει κανέναν άπραγο. Μεγάλη Πέμπτη, μετά το σχόλασμα του σχολείου για τις γιορτές, της δίνει εντολή να πάρει ένα γεμάτο καλάθι με αυγά και να τα πάει στη γειτονιά του Αγίου Βλασίου, για να τα βάψουν.  -Σήμερα να γίνει η (δ)ουλειά, αύριο μόνο οι Εβραίοι τα βάφουν. Δυστυχώς όμως όλα πάνε στραβά και σίγουρα αυτό ήταν το Πάσχα, που θα την στοιχειώνει για πάντα.

  Στο διήγημα αυτό εκτός των άλλων, εντύπωση κάνει πόσο παράταιρο εθεωρείτο, να θέλει κάποια κοπέλα να πάει στο σχολείο και να μάθει γράμματα: Επαλταρέψατε* πιο μωρή, διά(β)ασε διά(β)ασε. Μ' ε φταίει καένας μόνον ο αφέντης σας. Πού κούστη μαθές οι κόρες να μαθαίνουν τόσα γράμματα;

*Παλαβώσατε

  Το τέταρτο διήγημα έχει τίτλο Η ΞΕΜΑΒΛΙΣΤΡΑ (η ξελογιάστρα) και μας λέει για μια χήρα και την κόρη της, νιοφερμένες από την Αμερική, που παραβαίνουν όλους τους άγραφους κανόνες της εποχής, ξεμυαλίζοντας όσους έρχονται σε επαφή μαζί τους. Οι γυναίκες του χωριού στέκονται απέναντί τους αλλά οι άντρες τους, αρέσκονται στο φέρσιμό τους.

Λένε για τη μάνα: Χήρα γυναίκα μαθές τσαι να φορεί τα μεταξωτά τσαι τα βελου(δ)ένα τσαι να (γ)υρίζει τα πανε(γ)ύρια τσαι τους χορούς;

Αυτά μέχρι που σκάει η είδηση, ότι ότι ο Γιώργης ο Αμερικάνος, ο πολυγροσάς (πλούσιος), ο γιος της Μαρούκλας, αρραβωνιάστηκε δίχως την άδεια της μάνας του, την κόρη της ξεμαβλίστρας. Η μάνα του κλαίει και οδύρεται και δίνει βαριές κατάρες στην υποψήφια συμπεθέρα της: -Τηχ χολή που ποτίστηκα σήμερο να μπτζει τσαι τσείνη σατ της φέρου α(δ)ικοσκοτωμένη τη λαχτάρα της.

Τελικά η ιστορία έχει αίσιο τέλος, καθώς η Μαρούκλα υποχωρεί στο φέρσιμο της ξεμαβλίστρας και της κόρης της και τις δέχεται με κάθε επισημότητα στο σπίτι της.  -Τροπιτσές* είναι Σοφίλλα μου. Εί(δ)ες μαθές νάρτουν οπροχτές, τσαι η μάνα τσαι η κόρη, να μου φιλού μαθές τα χέρια μου, τσαι να με παρακαλού η νύφφη μου με τα (δ)άκρυα στα μάτια να πάω στο γάμο...

* αυτές που έχουν καλούς τρόπους

 Το πέμπτο διήγημα ΤΟ ΞΕΝΑΚΙ, αναφέρεται σε έναν νέο δάσκαλο, από άλλο νησί της Δωδεκανήσου, ο οποίος υπηρετεί στο χωριό. Αν και ξένος εδώ δεν μπαίνει κανέναν εμπόδιο να παντρευτεί κάποια από τις κοπέλες του χωριού. Μάλιστα τα προξενιά από τις κανακαράες* του χωριού είναι συνεχή. Βλέπεις μια κοπέλα μπορούσε να παντρευτεί κάποιον από άλλον τόπο, διότι αφού είχε και το σπίτι και κτηματική περιουσία, δεν υπήρχε φόβος να εγκαταλείψει το νησί και τους συγγενείς της.  

*πρωτοκόρη, η οποία κληρονομεί όλη την προερχόμενη περιουσία από την μάνα της (και το σπίτι).

  Το επόμενο διήγημα Ο ΓΥΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΟΥ, αναφέρεται στον καημό των γυναικών, που έχουν μείνει μόνες στο χωριό, διότι ο άντρας του σπιτιού, λείπει στην ξενιτιά. Αυτό τις περιορίζει στις εξόδους και τις διασκεδάσεις του χωριού, διότι μία χήρα δεν ήταν πρέπον, να συνοδεύει την ελεύθερη κόρη της, ειδικά στις διασκεδάσεις των Απόκριων. Μετά από αναμονή και στενοχώρια ετών, εκείνη τη χρονιά, επιτέλους επιστρέφει ο ξενιτεμένος γιός τους από την Αμερική, φέρνοντας και μια πλούσια προίκα για την αδελφή του, για να γιορτάσει με τους συγχωριανούς του τις Απόκριες, που τόσο είχε νοσταλγήσει στα ξένα. Ευτυχισμένοι συμμετέχουν στα ιδιαίτερα έθιμα των Απόκριων του Όθους καθώς  πλέον δεν είναι μακριά κι ο χρόνος, που τα δύο αδέλφια, θα γλεντήσουν και στις δικές τους χαρές. ( όπου χαρές, εννοείται ο γάμος τους)

  Το έβδομο διήγημα ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ ΣΤΟ ΝΗΣΙ, καλύτερα αφήγηση, αναφέρεται στα αυστηρά έθιμα της σαρανταήμερης νηστείας των Χριστουγέννων, στις ετοιμασίες που γίνονται στο σπίτι (ασπρίσματα, γενική καθαριότητα, στόλισμα) και το εδεσματολόγιο της γιορτής των Χριστουγέννων.

  Το τελευταίο διήγημα ΤΑ ΣΥΒΒΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ  ΦΡΑΓΚΟΥΛΙΑΣ, παρουσιάζει την καλή τύχη της όμορφης μα ορφανής και φτωχής Φραγκουλιάς, να αρραβωνιαστεί εξ αποστάσεως τον ζάμπλουτο Αμερικάνο (με καταγωγή από τη Ρόδο) και όλοι να την ζηλεύουν αδυνατώντας να πιστέψουν ότι είχε αποσιωπηθεί το παραστράτημά της: -Δετ τα ξαίρεις μαθές διέκοψεν η Καλίσσα του Σταμάτη. Τσαι που τις έχομε τις φρόνιμες κόρες τι καλόν εί(δ)αμε; "Οι ακαμάτρες τσ' οι λωλλές έχου(ν) τις μοίρες τις καλές." Μ' ά(φ)εις ιά να (δ)ούμε αν θα την επάρει καλότυχη, αν υπά(σι) στ΄ αυτιά τ' αθθρώπου τα κα(μ)ώματά της, απού λέουσι μαθές πως κρα(τ)εί τα ραβασάτσατης * ο Εργαράς** του Πολυχρόνη του Ελυμπίτη. Ο Θεός να με συγχωρέσει (δ)έ τά(δ)α με τα μάδια μου, λέει τα ο κόσμος....

 * το ραβασάκι της    **Γιώργος (με περιπαικτική διάθεση)

Τα κουτσομπολιά όμως είχαν βάση. Η Φραγκουλιά πράγματι έτρεφε εδώ κι ένα χρόνο αισθήματα για τον  Γιώργη, ο οποίος ήταν όμορφος, γερός και δουλευταράς.  Τραγουδιστής και πρωτοχορευτής, όπου κανένας δεν τον παράβγαινε. Στην αρχή αντιστάθηκε στο προξενιό, που έγινε διαμέσου του ξενιτεμένου θείου της, που γνώριζε καλά τον γαμπρό. Στο τέλος η Φραγκουλιά, ζυγίζοντας τη φτώχια της, το μέλλον όχι μόνο το δικό της αλλά και της μικρότερης αδελφής της αλλά και του ακαμάτη αδελφού της, είπε το ναι. Καθοριστική ήταν και η συμβουλή της θείας της της Ερνιάς, που ήταν ο σύνδεσμος της με τον αγαπημένο της Γιώργη: 

-(Δ)ε βαριέσαι κόρη μου. Ούλες ε(γ)απούσαμε στα νιάτα μας, μα (δ)ε τους επήραμε. Εξαννοίξαμε το σύφφερό* μας. Εσού να ξαννοίξεις να σωθείς να σώσεις τσαι το σπίτι σου. Εγώ ξαίρεις πώς σ' α(γ)απώ τσαι θέλω το καλό σου."

*συμφέρον

Τα πλούσια δώρα έφτασαν από την Αμερική και εκείνη ετοιμαζόταν πλέον να εγκαταλείψει το σπίτι της, για να πάει να παντρευτεί στην Αμερική.

Ο Γιώργης έχοντας χάσει τη μάχη, σε μια τελευταία πράξη, αποχαιρετά την αγαπημένη του, κάνοντας της μια καντάδα με  με πειρακτικά δίστιχα. Εκείνη μέσα από τα κλειδαμπαρωμένα πορτοπαράθυρα, κλαίει με λυγμούς. Τελικά εγκαταλείπει τον τόπο της, με δάκρυα στα μάτια, μη γνωρίζοντας κανείς, αν αυτά ήταν από την χαρά για την ευτυχία της ή δάκρυα πόνου, για τα δυο γλυκά μάτια που άφηνε για πάντα πίσω στο νησί.

      Και μόνο για το βιβλίο της ΣΤΑ ΚΑΡΠΑΘΙΚΑ ΤΡΙΣΤΡΑΤΑ και όσα ανέφερα παραπάνω αλλά και όσα μας παρουσιάζει ο Μανόλης Δημελλάς στην έρευνα του στα Καρπαθιακά Νέα ( δείτε εδώ...  ), θεωρώ ότι οι Οθείτες, οφείλουν να τιμήσουν τη σπουδαία και πρωτοπόρα για την εποχή της, συμπατριώτισσα μας. Μια οφειλόμενη τιμή, σε μία γυναίκα που αγάπησε το χωριό μας, μας αφιέρωσε ένα σημαντικό ντοκουμέντο πια για τον παρελθόν μας, ανέδειξε τα αναχρονιστικά ήθη τα οποία πριν λίγα μόλις χρόνια αποτινάξαμε από πάνω μας. Μια άξια Καρπαθιά της διασποράς.

Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπο του ΕΡΙΧ ΜΑΡΙΑ ΡΕΜΑΡΚ

 Τότε που οι πόλεμοι όσο άγριοι κι αν ήταν, γίνονταν ανάμεσα σε στρατούς και όχι έχοντας ενδιάμεσα τους αμάχους, τους οποίους τους καταγράφουμε ως παράπλευρες απώλειες. Και ούτε βέβαια εφορμούσαν μέσα σε χωριά και συνάξεις της νεολαίας, σφάζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους. 

  Το Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπον, το πρωτοδιάβασα έφηβος ακόμη. Αν και το θυμόμουν αμυδρά μόνο, πάντα για μένα αποτελούσε σημείο αναφοράς για την αντιπολεμική λογοτεχνία. Είχα την ευκαιρία να το ξαναδιαβάσω και πάλι, μέσα στο 2023, και ως πιο ώριμος επιπλέον, να κατανοήσω πιστεύω πληρέστερα όσα σημαντικά έχει να μας δώσει. Ο Γερμανός συγγραφέας του, Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, το έγραψε το 1929 και έχει ιδιαίτερη αξία ως κείμενο για διάφορους λόγους!

 1ον: Ο Ρεμάρκ, έχει συμμετάσχει ως στρατιώτης του Κάιζερ, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, άρα ξέρουμε ότι όσα φοβερά γράφει, τα έχει ζήσει από πρώτο χέρι. Έναν πόλεμο ατελείωτων χαρακωμάτων, τον σκληρότερο που είχε γνωρίσει έως τότε η ανθρωπότητα, με ελεύθερη χρήση χημικών, με νέα όπλα στο πεδίο των μαχών (τανκς, αεροπλάνα, φλογοβόλα). Έζησε δίπλα σε εκατοντάδες συντρόφους του τις αδυσώπητες μάχες, πολλούς τους είδε να σκοτώνονται ή να ακρωτηριάζονται. Είδε διαμελισμένα πτώματα να κρέμονται από τα δέντρα ή να κείτονται μέσα στα λασπόνερα. Το αν θα ζήσεις ή θα πεθάνεις, το αν θα γυρίσεις στο σπίτι σου αρτιμελής ή σακάτης, τις περισσότερες φορές οφειλόταν στη θεά Τύχη. Βίωσε και μας μετέφερε την πραγματική εικόνα του πολέμου δηλαδή.

 2ον. Είναι ένα μυθιστόρημα, το οποίο δεν ηρωοποιεί τον πόλεμο, αντιθέτως τον παρουσιάζει τόσο τρομακτικό, όσο μπορεί να είναι στην πραγματικότητα. Δεν μένει μόνο σε αυτά που αισθάνεται ο πρωταγωνιστής με τις πέντε αισθήσεις του, αλλά αποκαλύπτει με απόλυτη σαφήνεια, όσα νιώθει και σκέπτεται ένας στρατιώτης από τη στιγμή, που παύει να λειτουργεί ως ένας κοινός άνθρωπος. Επικρατούν τα κατώτερα ένστικτα, όπως της επιβίωσης (εύρεση τροφής, εύρεση χρόνου και τρόπου για ύπνο, τη μηχανική κάλυψη από τα διάφορα είδη κτυπημάτων του εχθρού, της αναισθησίας έναντι του θανάτου ή καλύτερα της εξίσωσης του θανάτου από εχθρικό όπλο με εκείνον κάποιου που πεθαίνει από ατύχημα ή κάποια θανατηφόρα ασθένεια). Κάθε σχέση με οτιδήποτε σε κάνει να ξεχωρίζεις ως άνθρωπος, χάνεται ολοένα και περισσότερο, κάθε μέρα που περνά στα χαρακώματα. Κι όποιος δεν μπορεί να λειτουργήσει με αυτόν τον τρόπο, ελαχιστοποιεί όλο και περισσότερο τις πιθανότητες επιβίωσής του.

 3ον. Παρουσιάζει τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ ανωτέρων βαθμοφόρων

και κατωτέρων οπλιτών, οι οποίες είναι παρά την όποια αντιξοότητα ή την επικείμενη ήττα, οφείλουν και παραμένουν ακλόνητες ως το τέλος. Διότι μόνο έτσι διατηρείς έναν στρατό έτοιμο για δράση, του αφαιρείς κάθε κριτική σκέψη, του αποκλείεις την ομαδική απόδραση από την κόλαση που ζει σχεδόν καθημερινά, με μικρές μόνο ανάπαυλες ξεκούρασης στα μετόπισθεν.

 4ον. Αναφέρεται σε αυτούς, που βρίσκονται στα κέντρα αποφάσεων (στην περίπτωσή μας τον Κάιζερ), μακριά από τα πεδία των μαχών, και αδιατάρακτα παίρνουν τις αποφάσεις, παίζοντας με τη ζωή των νέων ανθρώπων αλλά και του άμαχου πληθυσμού. Δεν έχει όμως την ωριμότητα να δει πιο πίσω και να αναφέρει, πού “παίζονται” τα μεγάλα οικονομικά κέρδη, πού κάποιοι αποκομίζουν από τη “βιομηχανία” του πολέμου. Για παράδειγμα γράφει:

“Γιατί λοιπόν να υπάρχει πόλεμος” ρωτάει ο Τιάντεν.

Ο Κατ σηκώνει τους ώμους.

“Θα πρέπει να υπάρχουν άνθρωποι που έχουν κέρδος από τον πόλεμο”.

“Ε, λοιπόν, εγώ δεν είμαι από δαύτους” σαρκάζει ο Τιάντεν.

“Ούτε εσύ ούτε κανένας απ' όσους βρίσκονται εδώ”.

“Και ποιοι λοιπόν έχουνε κέρδος;” επιμένει ο Τιάντεν. “Ούτε και ο ίδιος ο Κάιζερ δεν έχει κέρδος απ' τον πόλεμο. Αυτός μάλιστα έχει ό,τι του χρειάζεται”.

“Μην το λες αυτό” αποκρίνεται ο Κατ. “Ίσαμε τώρα δεν είχε κάνει πόλεμο. Και κάθε μεγάλος αυτοκράτορας έχει ανάγκη το λιγότερο από έναν πόλεμο. Διαφορετικά δεν γίνεται διάσημος. Ρίξε λοιπόν μια ματιά στα σχολικά σου βιβλία”.


 5ον. Παρουσιάζει όλους εκείνους, που υπηρετούν ένα σύστημα εξουσίας, ή ένα σύστημα μεγαλοϊδεατισμού (στην προκείμενη περίπτωση της αυτοκρατορικής Γερμανίας του Κάιζερ). Δάσκαλοι, Δήμαρχοι, απόμαχοι, κλπ, οι οποίοι προπαγανδίζουν στους νέους, την “υπέρτατη" υποχρέωσή τους, να πολεμήσουν για κάποιο αόριστο μεγαλείο. Μικρά γρανάζια στη μεγάλη κρεατομηχανή του πολέμου, ικανά όμως να επηρεάσουν τους νέους ανθρώπους. Κι εκείνοι πείθονται, μα όταν ο πρωταγωνιστής μας, ο νεαρός στρατιώτης Πάουλ, ανακαλύπτει ότι απ' όλη την τάξη του, μόνο εκείνος έχει μείνει ζωντανός, καταλαβαίνει, αργά όμως, τη ματαιότητα της όλης υπόθεσης.  Το εξοργιστικό είναι, ότι παρά τις στρατιές νεκρών και αναπήρων, αυτοί φαίνονται αμετανόητοι και το μόνο, που έχουν να προσφέρουν, είναι λόγια παρηγοριάς. Την ήττα και τις συνέπειες της δεν την σκέπτονται. Και το χειρότερο, οι νέοι δεν έχουν δικαίωμα να αντιδράσουν, διότι φοβούνται τον χλευασμό των μεγαλύτερων τους (πέρα από τους κρατικούς μηχανισμούς εξουσίας). Το παρουσιάζει πολύ εύγλωττα:

“...Γιατί εκείνην την εποχή, ακόμα κι ο πατέρας σου και η μάνα σου εύκολα σου πετούσαν κατάμουτρα τη λέξη «δειλός». Και τούτο γιατί τότε οι άνθρωποι δεν είχαν ιδέα για ό,τι θα γινόταν. Για να πούμε την αλήθεια, οι πιο λογικοί απ' όλους ήταν οι απλοί και φτωχοί άνθρωποι. Από την πρώτη κιόλας στιγμή λογιάσανε τον πόλεμο δυστυχία, ενώ η καλή αστική κοινωνία δεν βαστιόταν από τη χαρά της. Κι όμως, αυτή ίσα ίσα αυτή μπορούσε καλύτερα να λογαριάσει τις συνέπειες.”

Έριχ Μαρία Ρεμάρκ ( 1898-1970)      

  Έχει ενδιαφέρον να πούμε και δύο λόγια για το τι απέγινε ο Έριχ Μαρία Ρεμάρκ μετά την έκδοση του μυθιστορήματός του. Το λέω αυτό διότι βρισκόμαστε σε μια Γερμανία, όπου γίνονται φοβερές κοινωνικές και πολιτικές ανακατατάξεις εξαιτίας των δυσβάσταχτων και ταπεινωτικών όρων παράδοσης, που επέβαλαν οι δυνάμεις της Αντάτ στην ηττημένη Γερμανία. Η κυριότερη από αυτές είναι, η εμφάνιση του Ναζιστικού κόμματος και των αντίστοιχων του ταγμάτων εφόδου.

 Το Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπο, το 1930 έγινε ταινία, σε σκηνοθεσία του Λούις Μάιλστοουν, όπου τιμήθηκε και με το Όσκαρ Καλύτερης Ταινίας. Όταν αυτή προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Βερολίνο, ο συγγραφέας αντιμετωπίστηκε ως εχθρός της Πατρίδας και οι εξοργισμένοι χιτλερικοί νεολαίοι, εφόρμησαν στο σινεμά φωνάζοντας "Γερμανία Ξύπνα!" Η ταινία απαγορεύτηκε και ο Ρεμάρκ εγκατέλειψε την χώρα του, το 1931.

  Μαζί με το μυθιστόρημα, είδα και την πολύ καλή ταινία του Νέτφλιξ, σε σκηνοθεσία του Έντουαρντ Μπέργκερ, με τον ίδιο τίτλο, στηριγμένη στο βιβλίο του Ρεμάρκ. Μάλιστα είναι η πρώτη φορά, που αυτό γίνεται από γερμανική εταιρία παραγωγής. Σε πολλά μοιάζει στο βιβλίο, δείχνει την σκληρότητα του πολέμου και όσα είπαμε παραπάνω, αλλά δεν μπόρεσε να αποφύγει τον πειρασμό να την κάνει κάπως πιο ηρωική, κάτι που ο συγγραφέας, έχω την εντύπωση, αν ζούσε, θα ήθελε να αποφύγει.