Το παρακάτω κείμενο έχει μόνο ιστορικό ενδιαφέρον (με κάποιες επιφυλάξεις) και αφορά την οικονομία και την ευημερία των δύο νησιών στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, με κάποιες δικές μου παρατηρήσεις.
Τα στοιχεία της εγγραφής αυτής τα άντλησα από το Βρετανικό περιοδικό JOURNAL OF THE SOCIETY OF ARTS του τεύχους του 1872, και το Βρετανικό, Εικονογραφημένο, Παγκόσμιο Γεωγραφικό Λεξικό The illustrated Universal Gazetteer του 1863, τα οποία βρήκα στην βιβλιοθήκη της Google.Η αναφορά του υποπρόξενου, μόλις εννέα χρόνια αργότερα, παρουσιάζει μια εντελώς διαφορετική εικόνα για την Κάσο (Cassos):
Οι Κασιώτες είναι οι πιο δραστήριοι και τολμηροί από όλους τους κατοίκους των Σποράδων. Κατά τη διάρκεια της ελληνικής εξέγερσης ήταν αρκετά ανταγωνιστικοί με το οθωμανικό ναυτικό. Η Κάσος, η οποία τότε υπέφερε πολύ, διαθέτει τώρα έναν ακμάζοντα πληθυσμό τουλάχιστον 7.000 ψυχών, που οφείλει την ευημερία τους στη ναυτιλία, την οποία υπηρετούν πιστά ανά πάσα στιγμή. Όλοι οι Κασιώτες είναι ναυτικοί και οι καλύτεροι στο οθωμανικό αρχιπέλαγος, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι αναγκάστηκαν, λόγω της έλλειψης λιμανιών στο νησί τους, να βρίσκονται στη θάλασσα όλο το χρόνο, αντί να αφοπλίζουν τα πλοία τους κατά τη χειμερινή περίοδο, όπως κάνουν οι άλλοι νησιώτες. Λίγα ξένα πλοία καταπλέουν στην Κάσο. Το μόνο είδος εξαγωγής είναι ο γυψόλιθος, ο οποίος βρίσκεται στο γειτονικό νησί Αρμάθια. Περίπου 20.000 cwt*. αποστέλλονται ετησίως στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, την Οδησσό και την Αθήνα. Τα σπίτια των Κασιωτών είναι καλύτερα επιπλωμένα και ζουν σε πιο άνετο στυλ από τους κατοίκους των άλλων νησιών των Σποράδων. Στο νησί καλλιεργούνται περίπου 2.000 δεμάτια σιτάρι και 4.000 δεμάτια κριθάρι. Διαθέτουν 6.000 αιγοπρόβατα, τα οποία παρακολουθούν σχεδόν 100 βοσκοί, οι οποίοι κερδίζουν 4.000 λίβρες βουτύρου και 8.000 λίβρες τυρί. Υπάρχουν στην Κάσο λίγες συκιές, ελιές και αμυγδαλιές, καθώς και λίγα στρέμματα αμπελιών. Κάθε σπίτι διαθέτει δύο ή τρεις δεξαμενές νερού, καθώς η μόνη πηγή στο νησί βρίσκεται σε κάποια απόσταση από την πόλη, και δίνει μόνο μια ασήμαντη ποσότητα νερού. Δεν υπάρχουν κοινοτικά σχολεία, όπως συμβαίνει στα άλλα νησιά αλλά υπάρχουν τρία ιδιωτικά σχολεία, στα οποία βρίσκονται οι μαθητές που μπορούν να πληρώσουν το αναγκαίο ποσό. Ωστόσο, οι Κασιώτες, κατά συνέπεια, των συνεχών ταξιδιών και των συναναστροφών τους με ξένους, έχουν περισσότερες γενικές γνώσεις από τους άλλους κατοίκους των Σποράδων.
*cwt: μονάδα ογκομέτρησης στην ναυτιλία
Η αναφορά αυτή μας δίνει μια εντελώς διαφορετική εικόνα του νησιού. Από την πρώτη πρόταση μας εκπλήσσει θετικά η αναφορά του Βρετανού υποπρόξενου, ο οποίος χαρακτηρίζει τους Κασιώτες ως τους πιο δραστήριους και τολμηρούς ανάμεσα σε όλους τους νησιώτες των Σποράδων. Μας εντυπωσιάζει επίσης ότι μετά από μόλις 45 χρόνια από την Καταστροφή του νησιού από τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο, το νησί ακμάζει και πάλι, έχει ισχυρή ναυτιλία και πληθυσμό 7000 κατοίκων. Ο πλούτος από τη ναυτιλία είναι εμφανής, καθώς αυτός φαίνεται στα σπίτια των Κασιωτών και τις ανέσεις που προσφέρουν. Παρά το άγονο του νησιού καλλιεργούν ικανές ποσότητες σιτηρών και έχουν αξιόλογη παραγωγή κτηνοτροφικών προϊόντων. Από τα γειτονικά Αρμάθια εξάγονται σημαντικές ποσότητες γύψου, βασικού υλικού για την οικοδομή τα χρόνια εκείνα. Η εκπαίδευση παρέχεται από τρία ιδιωτικά σχολεία δίχως παραπέρα επεξηγήσεις. Τέλος άνετα θα μπορούσαμε να τους χαρακτηρίσουμε ως τους πλέον κοσμοπολίτες νησιώτες της εποχής εκείνης.
![]() |
Λεπτομέρεια από το Κασιώτικο σπίτι της κυρίας Ιουλίας Δασκαλάκη |
Η Κάρπαθος, αν κι έχει ευεργετηθεί με πλούσιους φυσικούς πόρους, βρίσκεται στην πλέον άθλια κατάσταση απ΄ όλες τις Σποράδες. Είναι γενικά λοφώδης, αλλά αρδεύεται καλά και είναι ευνοϊκή για τη γεωργία. Ωστόσο, οι ιθαγενείς επέτρεψαν για πολλά χρόνια οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις τους να καλυφθούν με δέντρα, τα οποία η κυβέρνηση διεκδικεί τώρα ως αυτοκρατορικά δάση. Οι κάτοικοι προτιμούν να μεταναστεύουν ετησίως, για αρκετούς μήνες, σε διάφορα μέρη της Τουρκίας και της Ελλάδας, όπου εργάζονται ως κτίστες, ξυλουργοί κ.λπ., αντί να ασχολούνται αποκλειστικά με τη γεωργία. Ένα γεγονός το οποίο αξίζει να σημειωθεί είναι, ότι ακόμη και στα πιο φτωχά νησιά εισάγονται βρετανικά υφάσματα αντί για μάλλινα και βαμβακερά είδη που ύφαιναν οι γυναίκες και που ήταν παλαιότερα τα αποκλειστικά ενδύματα τους.
Απ' ότι καταλαβαίνουμε ο κ. Biliotti, δεν αντιμετωπίζει διόλου θετικά την Κάρπαθο, καθότι κι αυτός την κατατάσσει στην αθλιότερη κατάσταση απ' όλα τα νησιά των Σποράδων. Δεν αναφέρεται διόλου στην εκπαίδευση, αν και σχολεία υπήρχαν σε όλα τα χωριά την εποχή αυτή. Επίσης δεν παραθέτει κανένα στοιχείο για τον πληθυσμό του νησιού, σαν να μην τον ενδιαφέρει καθόλου το βασικό αυτό στοιχείο. Παρατηρεί ότι οι Καρπάθιοι μεταναστεύουν μια φορά τον χρόνο, είτε στην ελεύθερη Ελλάδα είτε στην Τουρκία, και ασχολούνται κυρίως ως οικοδόμοι. Μια παράδοση που ήταν ισχυρή στο νησί μας, ως τις αρχές περίπου του 20ου αιώνα. Τέλος του κάνει εντύπωση, ότι τα βρετανικά υφάσματα, βρίσκονται ακόμη και στα πιο φτωχά νησιά, σε αυτά κατατάσσει και την Κάρπαθο. Απ' ότι αντιλαμβάνομαι, αυτό που περίμενε να βρει ήταν μια γεωργική κοινωνία, όπου θα άκμαζε η οικοτεχνία, αγνοώντας όμως το γεγονός ότι το ιδιαίτερο κληρονομικό δίκαιο του νησιού, άφηνε πολλά τέκνα του νησιού εκτός κάθε δικαιώματος επί της γης, με αποτέλεσμα ως μόνη διέξοδό τους να βρίσκουν την μετανάστευση.
Κλείνοντας θα ήθελα να τονίσω, παρότι οι παραπάνω πληροφορίες σίγουρα είναι ελλιπείς, σε γενικές γραμμές η κατάσταση απ' ότι ξέρουμε, ήταν αυτή τότε. Η Κάσος συσσώρευε πλούτο από την ανεπτυγμένη της ναυτιλία (αν έχεις την τύχη να επισκεφτείς παλιό Κασιώτικο σπίτι το αντιλαμβάνεσαι μεμιάς αυτό) ενώ η Κάρπαθος προσπαθούσε να επιβιώσει από τα διάσπαρτα κτήματα των κανακαρών και των κανακάρηδων* και τα έσοδα που έφερναν στο νησί οι περίφημοι κτιστάδες της. Και σίγουρα μια εξωστρεφής οικονομική δραστηριότητα όπως είναι η ναυτιλία, κάνει τους κατοίκους πιο ανεξάρτητους από μια κοινωνία, που στηριζόταν στην αγροτική οικονομία, με ένα σύστημα που όχι μόνο απέκλειε τα δευτερότριτα παιδιά της από αυτήν, αλλά και απαιτούσε από αυτά, ειδικά αν ήσουν ανύπανδρη αδελφή, να υπηρετείς την οικογένεια στην υπόλοιπη ζωή σου.
* Κανακαρά: Η πρωτοκόρη η οποία κληρονομεί όλη τη μητρική περιουσία. Κανακάρης: Ο πρωτογιός, ο οποίος κληρονομεί όλη την πατρική περιουσία. (Δες σχετικό άρθρο από τα Καρπαθιακά Νέα)
![]() |
Η καταπράσινη Κάρπαθος των αρχών της δεκαετίας του 80, από καρτ ποστάλ του Γ. Παραγιού |
Ενδιαφέροντα τα στοιχεία που διαβάσαμε. Και αυτό το δίκαιο με τα πρωτότοκα και την πατρική ή μητρική περιουσία είναι άδικο αλλά σκοπό είχε από όσα έχω διαβάσει, να μην κατακερματίζονται τα κτήματα για να μπορούν να ζήσουν οι οικογένειες. Δεν είχα ξανακούσει για την κανακαρά ούτε ότι η μητρική περιουσία πάει στην πρωτότοκη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλημέρα Βασίλη
Αποτελούσε και εν μέρει αποτελεί το εθιμικό δίκαιο των νησιών αυτών. Κατάλοιπο της βυζαντινής νομολογίας, εξυπηρετούσε τη διατήρηση στο ακέραιο της κληρονομούμενης περιουσίας, ώστε να μην υπόκειται σε συνεχείς κατακερματισμούς. Επιπλέον ο γαμπρός, έστω κι αν ήταν κανακάρης, μετακόμιζε στο σπίτι της κανακαράς. Κι αυτή με τη σειρά της θα το έδινε στην πρωτοκόρη της...
ΔιαγραφήΤην Καλημέρα μου Άννα!
Κοίταξε τώρα, Βασίλη, πόσα πράγματα μάθαμε, καλέ μου φίλε για τα δύο σημαντικά αυτά νησιά. Και μπράβο σου, που ανέσυρες αυτές τις πηγές. Είσαι άνθρωπος, που ψάχνει, αναζητά, βρίσκει στοιχεία. Ελπίζω όλα αυτά να περνάνε και στους κατοίκους των νησιών μέσα από την εκπαίδευση, είναι σημαντικό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜου έκανε εντύπωση: 7.000 άνθρωποι στην Κάσο και μάλιστα μετά τον αφανισμό της από τους εισβολείς. Πόση ζωντάνια είχε τότε η περιφέρεια βρε Βασίλη! Όλα τα νησιά είχαν ζωή, ακμή, δύναμη. Και τα βλέπεις τώρα εν έτει 2025 και μαραζώνουν στην ερήμωση. Αν είναι δυνατόν ρε φίλε. Και θέλουμε να διεκδικούμε και τα δικαιώματά τους χωρίς να κάνουμε το ελάχιστο για αυτά.
Τι να πω.
Καλησπέρα φίλε μου και μιλάμε. Να είσαι καλά.
Φεύγουν οι νέοι Γιάννη μου. Τι δουλειά να κάνουν εκεί; Στα χωριά υπήρχαν οι αγρότες από γενιά σε γενιά μετά άλλαξαν τα πράγματα. Σκέψου η πεθερά μου έκανε 5 παιδιά κανένα δεν εμεινε Κεφαλλονιά. Τι να κάνουν εκεί;
ΔιαγραφήΕίναι γεγονός, το ζω κι εδώ στα βόρεια, η επαρχία μαραζώνει, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι σβήνει. Και τα κέντρα εξουσίας των Αθηνών, κάνουν οτιδήποτε για να επιτείνουν το πρόβλημα. Αγνοώντας ότι καμία χώρα δεν επιβιώνει, αν χάσει τις παραγωγικές δυνατότητες της επαρχίας. Φτιάχνουν μία αβίωτη Αθήνα, υπερσυγκεντρώνουν τον πληθυσμό εκεί, πέρα από κάθε βιώσιμο οικονομικό μοντέλο....
ΔιαγραφήΑυτή δυστυχώς, είναι η αλήθεια, φίλε μου!
Την Καλημέρα μου!
Θα συμφωνήσω απόλυτα με το σχόλιο του Γιάννη πιο πάνω. Διαβάζοντας την ιστορία των δύο νησιών, αντιλαμβάνομαι πόση ιστορικότητα κουβαλάνε αυτοί οι τόποι και πόσο μόχθησαν οι κάτοικοί της να επιβιώσουν καταφεύγοντας στη μετανάστευση (αυτή η μόνιμη εθνική μας πληγή)...
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολύ ενδιαφέροντα και τα έθιμα με τα πρωτότοκα παιδιά, που μπορεί να μας ξενίζουν σήμερα, αλλά είχαν έναν βάσιμο λόγο που υπήρχαν εκείνη την εποχή. Κρίμα που σήμερα ερημώνουν αυτά τα απομακρυσμένα νησιά και μαζί τους χάνεται όλη η λαϊκή παράδοση και η ιστορία τους.
Την καλησπέρα μου, Βασίλη.
Το ενδιαφέρον για τα δύο νησιά Μαρία είναι, ότι εις πείσμα των καιρών, η παράδοση αντιστέκεται, με μπροστάρηδες τα νέα παιδιά. Μακάρι να μην αποτελούν την τελευταία έκλαμψη πριν το τέλος!
ΔιαγραφήΤην Καλημέρα μου!
Πολύ ενδιαφέροντα Βασίλη και τα στοιχεία που μας παρέθεσες και οι δικές σου παρατηρήσεις.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌπως φυσικά και οι εικόνες.
Δεν είχα ξανακούσει τον όρο "κανακαρά" το ήξερα μόνο στην αρσενική εκδοχή. Ούτε είχα ξανακούσει για αυτήν την περιουσιακή μοιρασιά.
Πάλι φεύγουμε από το blog σου, έχοντας μάθει κάτι καινούριο. Σε ευχαριστούμε.
Καλό ξημέρωμα!
Η κανακαρά μάλιστα, είχε πιο σημαντική θέση, καθότι είχε και το σπίτι στο οποίο θα εισερχόταν ο γαμπρός και θα έμενε σε όλη του τη ζωή. Το ευκταίο ήταν, να ήταν κι αυτός κανακάρης.....
ΔιαγραφήΤην καλημέρα μου, Μαρίνα!