Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών του TANPINAR AHMET-HAMDI

 

  Από την τουρκική λογοτεχνία, ότι έχω διαβάσει μέχρι στιγμής, είναι γεγονός ότι μου αρέσει. Ίσως επειδή τελικά έχουμε πιο πολλά κοινά με τον γείτονα λαό, απ΄ ότι νομίζουμε. Ίσως πάλι επειδή και η δική τους ιστορία, ως ένα βαθμό, αφορά κι εμάς. Η αλήθεια είναι ότι οι σπουδαίοι Τούρκοι συγγραφείς, γράφουν με έναν τρόπο που εμένα, αναγνωστικά μου ταιριάζει.

  Μετά τον Λιβανελί και τον Παμούκ, στα χέρια μου ήλθε το πολυσέλιδο βιβλίο του Αχμέτ Χαμντί Τανμπιναρ, με τίτλο Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών. Ο χώρος, που διαδραματίζεται η ιστορία είναι η Κωνσταντινούπολη και ο χρόνος, αυτός ανάμεσα στην πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την εδραίωση της Τουρκικής Δημοκρατίας. 

  Η πλοκή του βιβλίου κτίζεται γύρω από ένα λογοτεχνικό εφεύρημα και έναν αντιήρωα. Το εφεύρημα είναι η δημιουργία ενός Κρατικού Ινστιτούτου Ρολογιών, που ως μοναδικό του μέλημα θα είχε τη ρύθμιση των Δημοσίων και ιδιωτικών Ρολογιών. Και μάλιστα, αν κάποιος "συλλαμβανόταν¨ με αρρύθμιστο ρολόι, καλούνταν να πληρώσει πρόστιμο με ένα εξίσου απίστευτο κανόνα. Το εφεύρημα αυτό πατά πάνω στην εναρμόνιση του Δυτικού ημερολογίου με την Τουρκική Δημοκρατία, που επέβαλε ο Κεμάλ και τον αναγκαίο ορισμό της ώρας με έναν αξιόπιστο τρόπο. Μέχρι τότε, ο κύριος τρόπος που οριζόταν η ώρα, ήταν τα καλέσματα του Μουεζίνη από τους Μιναρέδες της πόλης. Στα χρόνια του Κεμάλ, τοποθετήθηκαν πολλά δημόσια ρολόγια για να κανονίζουν τις δουλειές τους πλέον οι άνθρωποι. Θα ήταν ψέμα βέβαια αν λέγαμε ότι δεν υπήρχαν ρολόγια κατά την Οθωμανική περίοδο ή αργότερα. Και βέβαια υπήρχαν, μάλιστα κάθε τζαμί όφειλε να έχει ένα τέτοιο σε περίοπτη θέση, υπήρχαν οι ωρολογάδες που τα πουλούσαν και τα επιδιόρθωναν, αλλά το ρολόι χειρός σίγουρα δεν ήταν κάτι που το απολάμβανε ακόμα εύκολα ο απλός κόσμος στην καθημερινότητά του. 

"...Σύμφωνα με όσα έμαθα αρκετά αργότερα από τον ωρολογοποιό Νουρί εφέντη, οι σημαντικότεροι πελάτες της ευρωπαϊκής ωρολογοποιίας ήταν οι μουσουλμάνοι και ειδικά ο λαός μας που θεωρούνταν αρκετά θρήσκος. Το ναμάζι, δηλαδή η προσευχή πέντε φορές την ημέρα, το ιφτάρ και το σαχούρ, δηλαδή το δείπνο μετά την ημερήσια νηστεία και το πρωινό φαγητό πριν από την ανατολή του ηλίο κατά το ραμαζάνι, όπως και κάθε είδους λατρεία, καθοριζόταν από την ώρα. Η ώρα ήταν ο πιο σίγουρος τρόπος να ανταμώσουμε τον Αλλάχ..."

  Ο αντιήρωας μας είναι ο Χαϊρί Ιρντάλ, ο οποίος αφηγείται και την ιστορία. Ένας άνθρωπος δίχως συγκεκριμένο προορισμό θα λέγαμε. δίχως καμία ιδιαίτερη μόρφωση. Το μόνο, που ξέρει να κάνει καλά, είναι να διορθώνει ρολόγια, μιας και κάποια περίοδο θήτευσε κοντά στον μεγάλο ωρολογοποιό, Νουρί Εφέντη. Ο Χαϊρί Ιρντάλ λοιπόν, μας αφηγείται όλη την ιστορία της ζωής του: τους δύο του γάμους, την φτώχια που υπέμενε όταν η ζωή τον έπαιρνε από κάτω και την ευτυχία της οικογένειας του όταν βρισκόταν στα πάνω του, την επίδραση που είχαν πάνω του ο μισότρελος αλλά αγαπητός στον λαό σεγίτ(1) Λουτφελάχ, ο πάμπλουτος Αμπτεσουλάμ Μπέης που του φέρθηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο και ο ψυχίατρος - ψυχαναλυτής Γιαφάς Ραμίζ.

  Αλλά, η πιο μεγάλη του τύχη ήταν όταν συνάντησε τον Χαλίτ Αγιαρτζί, έναν δαιμόνιο πρώην κρατικό υπάλληλο, ο οποίος μηχανεύεται το Ινστιτούτο Ρύθμισης Ρολογιών, το οποίο άνετα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως η επιτομή ενός αχρείαστου κρατικού οργανισμού. Ο οποίος όμως μέσα στη λειτουργία ενός απόλυτα γραφειοκρατικού κράτους εναρμονίζεται μια χαρά με την πραγματικότητα. Το πιο ωραίο είναι ότι, ενώ από την πρώτη στιγμή ο Χαϊρί Ιρντάλ γνωρίζει το πόσο άχρηστη είναι η δουλειά που κάνουν, τελικά δέχεται κι αυτός από την θέση του υποδιευθυντή να προσφέρει με συνέπεια τις υπηρεσίες του έναντι ενός καλού εννοείται μισθού. 

"... Κάθισα στο κρεβάτι μου και σκέφτηκα για ώρες. "Χαϊρί Ιρντάλ" είπα, "είδες και πέρασες πολλά. Μολονότι είσαι μόνο εξήντα χρονών, είναι σαν να έχεις ζήσει πολλές ζωές. Γεύτηκες την πίκρα της εξαθλίωσης και του παραγκωνισμού. Ανέβηκες γρήγορα τα σκαλιά της επιτυχίας. Τακτοποιήθηκαν υποθέσεις σου που δεν υπήρχε περίπτωση να τακτοποιηθούν ποτέ και με καμία κυβέρνηση. Κι όλα αυτά έγιναν χάρη σε εκείνον, τον Χαλίτ Αγιαρτζί. Εκείνος σε τράβηξε και σε έβγαλε από τον σκουπιδότοπο. Εκείνος κατάφερε να σε συμφιλιώσει με ότι και με όσους έθεταν αληθινά εμπόδια στη ζωή, τη σκέψη και την ηρεμία σου. Ενώ ήσουν ένας άνθρωπος που είχε γνωρίσει μονάχα ένα περιβάλλον ασχήμιας, φτώχιας και εξαθλίωσης, συνειδητοποίησες ξαφνικά ότι υπάρχουν ευγενείς απολαύσεις και χαρές που αξίζουν στον άνθρωπο και ανακάλυψες την ευγένεια του ανθρώπινου πνεύματος..."

  Θα μπορούσε κάποιος να πει, ότι το μυθιστόρημα του Tanpinar, παρουσιάζει μια δυτικοποιημένη Τουρκία, η οποία έχει αφήσει πίσω της πλέον την ανατολίτικη μιζέρια. Βλέπουμε μια πνευματιστική λέσχη, άφθονο το αλκοόλ να ρέει, άντρες και γυναίκες που θα μπορούσαν να ζουν σε κάποια ευρωπαϊκή μεγαλούπολη, διασκεδάσεις και δεξιώσεις, πουθενά δεν μου θυμίζει τις εικόνες που όλοι μας έχουμε από την σημερινή Κωνσταντινούπολη, όπου πυκνά και τακτικά συναντάς γυναίκες καλυμμένες με χιτζάπ ή ακόμα και νικάμπ. Όχι βέβαια ότι δεν υπήρχαν κι αυτά τότε αλλά ήταν σύμβολα μια αναχρονιστικής Τουρκίας που όλοι ήθελαν να αφήσουν πίσω σε αντίθεση με σήμερα, που πολλές γυναίκες, ακόμα και φοιτήτριες, φορούν με την βεβαιότητα ότι έτσι διαφυλάττουν την πολιτισμική τους ταυτότητα.

  Στη φωτογραφία βλέπουμε μία καρτ ποστάλ της δεκαετίας του 50' , όπου απεικονίζεται ένα Τουρκικό Πανεπιστήμιο. Όσο κι αν είναι προπαγανδιστική η όλη εικόνα, δεν απείχε και πολύ από την τότε πραγματικότητα. 

  Βέβαια η Κωνσταντινούπολη της δεκαετίας του 40, του 50 και του 60, καμία σχέση δεν έχει με την σημερινή, των 20 εκατομμυρίων κατοίκων, με τους Έλληνες διωγμένους από τα πατρογονικά τους, με τις περιφερειακές συνοικίες των μετοίκων από την Ανατολία και την επαναφορά του οράματος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ελέω Ερντογάν. 

(1) σεγίτ = απόγονος του προφήτη Μωάμεθ